صیاصی در قرآن
این مدخل زیرشاخهٔ بحث صیاصی است. صیاصی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: صیاصی در قرآن - صیاصی در حدیث - پرسش مرتبط نداردمقدمه
﴿وَأَنْزَلَ الَّذِينَ ظَاهَرُوهُمْ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِنْ صَيَاصِيهِمْ...﴾[۱].
ذکر چند نکته: پیش از ورود به شناسایی مکان «صیاصی» ذکر چند نکته طبق روال معمول، به عنوان مقدمه لازم است: صیص: الصیصه و الصیصیة جالصیاصی: دژ، کلات، قلعه، برج و بارو و حصار. این آن چیزی است که المنجد برای صیاصی قائل شده است[۲]. برخی علما «صیاصی» را جمع «صیصیه» به معنی قلعه‌های محکم می‌دانند[۳] همین مفهوم را تقریباً برخی از بزرگان و علما بیان کرده‌اند: صیاصی جمع صیصیه است که به معنای قلعه بسیار محکمی است که با آن از حمله دشمن جلوگیری می‌شود[۴] حصن و قلعه مکانی است که لغت‌شناسی مفاهیم قرآن کریم برای صص ذکر کرده است[۵].[۶]
غزوه خندق یا غزوه بنی قریظه
بزرگانی هستند که در تفسیر آیه مورد بحث به غزوه خندق پرداخته‌اند. از جمله لویس معلوف در ذیل این آیه «قریش را در جنگ احزاب» که همان غزوه خندق می‌باشد مدنظر داشته است اما یادآوری این مطلب بجاست که یهود بنی قریظه، پیمانی با پیامبر خدا(ص) بسته بودند که در صورت حمله به مدینه جانب سپاه اسلام را نگه دارند جنگ خندق پیش آمد و اهل کتاب یعنی یهود بنی قریظه با مشرکین ائتلاف کردند و با پیمان شکنی با مشرکین همگام شدند غزوه خندق که نام دیگرش احزاب است با پیروزی مسلمانان به پایان رسید. فرشته وحی بر پیامبر فرود آمد و فرمان مبارزه با یهودیان بنی قریظه را صادر کرد.
برخی از نویسندگان می‌نویسند: غزوة الخندق: سمیت بذلک الحفر المسلمین الخندق فی هذه الغزوه و سمیت بالاحزاب الاجتماع احزاب الکفار لقتال مسلمین بالمدینه. یعنی غزوه خندق به این نام خوانده شد به خاطر اینکه در این جنگ خندق حفر گردید و احزاب نامگذاری گردید به این خاطر که کفار برای جنگ با مسلمین در مدینه با یکدیگر اجتماع کردند.[۷]. قبل از این گفتیم که جنگ خندق به نفع مسلمین به پایان رسید صدور فرمان جنگ دوباره باعث شد مسلمانان به طرف یهودیان بنی قریظه حرکت کنند و آن را ۲۵ روز در محاصره گیرند. این رویارویی با شکست یهودیان و تسلیم شدن آنان به پایان رسید و نام غزوه بنی قریظه را از آن خود کرد. در کتاب تاریخ المدینه المنوره مذکور است: کان بینهم و بین المسلمین عهد. لکنهم خانوا أثناء غزوة الخندق و نقضو العهد. میان بنی قریظه و مسلمانان پیمانی بود. لکن بنی قریظه در خلال جنگ خندق خیانت و نقص پیمان کردند[۸]. و چنین شد که بعد از جنگ خندق، جنگ بنی قریظه در سال پنجم هجری اتفاق افتاد. «حمله مسلمانان بر قبیله بنو قریظه، تنها پاسخی به خیانت آشکار و پیمان شکنانه آنان بود»[۹]. درباره بنو قریظه این آیات از سوره الاحزاب نازل شد: ﴿وَأَنْزَلَ الَّذِينَ ظَاهَرُوهُمْ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِنْ صَيَاصِيهِمْ...﴾[۱۰].[۱۱]
محل صیاصی
از مفهوم و تعبیر آیه، فهمیده می‌شود که یهودیان بنی قریظه در بلندی‌ها برج و بارو و قلعه‌های خود را ساخته بودند و از اوج بر مهاجمان اشرافیت داشتند چنانکه المیزان بیان می‌دارد: شاید تعبیر به انزال از قلعه‌ها بدین جهت باشد که اهل کتاب از بالای برج‌ها و دیوارهای قلعه بر دشمنان خود که در بیرون قلعه ایشان را محاصره می‌کردند مشرف می‌شدند[۱۲]. این قلعه‌های مستحکم در کجا واقع بوده‌اند: در پاسخ به این سوال میان مفسران گفتگوست. به اعتقاد برخی از علما: یهود قلعه‌های خود را در کنار «مدینه» در نقطه مرتفعی ساخته بودند و بر فراز برج‌های آنها به دفاع از خویشتن مشغول می‌شدند[۱۳]. بدون شک قلعه‌ها و دژهای یهودیان در نزدیک مدینه قرار داشته‌اند به قول معروف نشان به آن نشان که نویسنده کتاب تاریخ المدینه المنوره خاطر نشان می‌سازد: مساکن و منازل یهودیان در «سمت جنوبی حره شرقی و در جهت جنوب شرقی از سوی مدینه در بیابان مهزور» و در فاصله ۴ کیلومتری مسجد نبوی است[۱۴]. دقیق‌تر از این نمی‌توان نشانی برای «صیاصی» داد.[۱۵]
منابع
پانویس
- ↑ «و کسانی از اهل کتاب را که پشتیبان ایشان بودند از دژهای آنان فرود آورد و در دل‌هاشان هراس افکند، (چنانکه) دسته‌ای را می‌کشتید و دسته‌ای (دیگر) را اسیر می‌گرفتید» سوره احزاب، آیه ۲۶.
- ↑ المنجد، ص۹۷۳.
- ↑ آیت‌الله مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۷، ص۲۸۹.
- ↑ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۴۵۶.
- ↑ لغت‌شناسی، ص۶۸۷.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص ۵۵۵.
- ↑ محمد الیاس عبدالغنی.
- ↑ تاریخ المدینه منوره، ص۱۰۴.
- ↑ اطلس قرآن، ص۲۶۶.
- ↑ روضة الصفا، ص۲۶۹.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص ۵۵۶.
- ↑ تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۴۵۶.
- ↑ آیت‌الله مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۷، ص۲۸۹.
- ↑ تاریخ المدینه المنوره، ص۱۰۴.
- ↑ فرزانه، محرم، اماکن جغرافیایی در قرآن، ص ۵۵۸.