بحث:قبله در قرآن

کیفیت تغییر قبله

در مجمع، ضمن روایتی از علی بن ابراهیم از حضرت صادق(ع) نقل کرده: «رسول خدا(ص) وقت ظهر در مسجد بنی سالم نماز می‌خواند و؛ دو رکعت از نماز ظهر را خوانده بود که،جبرئیل نازل شد دو بازوی آن حضرت را گرفت و به سوی کعبه برگردانید. چون بیت المقدس در شمال مدینه و کعبه در جنوب آن واقع شده؛ لذا می‌بایست آن حضرت پشت به بیت المقدس کند..»..

به هر تقدیر، غرض ما در این مقاله روشن نمودن این مطلب است که اولاً منظور از قبله در آیاتی که در صدر این نوشتار ذکر شده؛ کدام یک از قبله‌هایی است که رسول گرامی اسلام(ص) در طول عمر مبارک خود همراه با مسلمین، اقامه نماز می‌کرده و سپس به توضیح جغرافیایی آن قبله بپردازیم.

1. در آیه نخست صدر مقاله می‌فرماید: به زودی، سبک‌مغزان، از مردم می‌گویند: چه چیز آنان - مسلمانان - را از قبله‌ای که بر آن بودند؛ بازگردانید؟ با دقت در متن ترجمه آیه در می‌یابیم؛ که غرض از واژه قبله، که مورد اعتراض سبک مغزان قرار گرفته بود؛ همان قبله‌ای است که به تصریح علامه طباطبایی پیامبر به مدت چهارده سال و پنج ماه، به طرف آن در مکه و مدینه نماز گزارده بودند و آن قبله همان بیت المقدس بود.
2. در ترجمه بخش میانی آیه ۱۴۳ بقره می‌خوانیم: و ما آن قبله‌ای را که قبلاً بر آن بودی تنها برای این قرار دادیم: که افرادی که از پیامبرپیروی می‌کنند؛ از آنهایی که به جاهلیت باز می‌گردند؛ مشخص شود.... در این بخش از آیه مبارکه؛ علت تغییر قبله و فلسفه آن را بیان می‌دارد؛ پس قبله مندرج در این آیه، نیز بیت المقدس می‌باشد.
3. در ترجمه آیه ۱۴۴ همان سوره چنین می‌فرماید: نگاه‌های انتظارآمیز، به سوی آسمان می‌بینیم، اکنون تو را به سوی قبله‌ای که از آن خشنود باشی باز می‌گردانیم.... به خوبی روشن است که آن قبله‌ای که پیامبر در انتظارش به سر می‌برد، قبله جدیدی است که می‌بایست در آینده نزدیک آن جناب و مسلمین، به سویش نماز گزارند و آن قبله کعبه خواهد بود.
4. در آیه ۱۴۵ بقره سه بار واژه قبله بیان گردیده و می‌فرماید: سوگند که اگر هر گونه آیه و نشانه و دلیلی برای این سبک مغزان از اهل کتاب بیاوری از قبله تو پیروی نخواهند کرد و تو نیز هیچ گاه از قبله آنان پیروی نخواهی نمود. منظور از قبله اول در آیه اول در آیه فوق بیت المقدس و غرض از قبله دوم کعبه است و قبله سوم به طور عام بیان شده.
5. در آیه ۸۷ سوره مبارکه یو نس باز هم یک بار واژه قبله بیان گردیده؛ اما با توجه به مدلول آیه غرض از قبله رعایت جهت خاص اقامه نماز نیست؛ بلکه می‌فرماید: «و به موسی و برادرش(ع) وحی کردیم که برای قوم خود خانه‌هایی در سرزمین مصر، انتخاب کنید و خانه‌هایتان را مقابل یکدیگر و متمرکز قرار دهید..».. و این تمرکز بیشتر جنبه امنیتی دارد، تا بتوانند با آرامش به اقامه نماز و ادای فرائض دینی بپردازند.

جغرافیای قبله

با توجه به آنچه گذشت، از بررسی آیات مربوط به قبله؛ با سه قبله آشنا شدیم. الف. مشرق مربوط به مسیحیان ب. بیت المقدس مربوط به کلیمیان ج. کعبه متعلق به مسلمین که از قبله‌های سه‌گانه، فقط می‌توان به توضیح جغرافیای دو قبله؛ یعنی بیت المقدس و کعبه اشاره نمود.