اسماعیل بن منصور ابی‌زیاد در تراجم و رجال

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اسماعیل بن منصور ابی‌زیاد است. اسماعیل بن منصور ابی‌زیاد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: اسماعیل بن منصور ابی‌زیاد در تراجم و رجال - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

اسماعیل بن منصور ابی زیاد، تنها در سند یک روایت تفسیر کنز الدقائق و به نقل از علل الشرائع ذکر شده است:

«وَ فِي کِتَابِ علل الشرائع، بِإِسْنَادِهِ إِلَی إِسْمَاعِيلَ بْنِ مَنْصُورٍ أَبِي زِيَادٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع)فِي قَوْلِ فِرْعَوْنَ ﴿ذَرُونِي أَقْتُلْ مُوسَى﴾ مَنْ كَانَ يَمْنَعُهُ قَالَ مَنَعَتْهُ رِشْدَتُهُ وَ لَا يَقْتُلُ الْأَنْبِيَاءَ وَ أَوْلَادَ الْأَنْبِيَاءِ إِلَّا أَوْلَادُ الزِّنَا».

شرح حال راوی

عنوان راوی در منبع اصلی (علل الشرائع)، تفسیر البرهان و نورالثقلین به نقل از علل الشرائع اسماعیل بن منصور ابی زیاد است؛ ولی در کامل الزیارات و بحار الانوار به نقل از علل الشرائع و خصال اسماعیل بن ابی زیاد ثبت شده است.

از اسماعیل بن منصور در کتاب‌های رجالی شیعه و اهل سنت یاد نشده و تنها در اسناد بعضی روایات ذکر شده است و از مضامین آنها برداشت می‌شود که وی از راویان امامی بوده است و در شهر کوفه زندگی می‌کرده است؛ زیرا علی بن اسباط که از راویان کوفی به شمار می‌آید، از او روایت کرده است.

طبقه راوی

تاریخ ولادت و وفات راوی مشخص نیست؛ لیکن به قرینه روایت علی بن اسباط - که زمان امام جواد(ع) را ادراک کرده - از اسماعیل بن منصور برداشت می‌شود که وی در اواخر قرن دوم زنده بوده و دوران امام رضا(ع) را ادراک کرده است.

آیت الله بروجردی احتمال داده که اسماعیل بن منصور از راویان طبقه ششم باشد.

استادان و شاگردان راوی

در اسناد روایات، علی بن اسباط از اسماعیل بن منصور روایت کرده که شاگرد حدیثی او شمرده می‌شود و اسماعیل بن منصور نیز از ابراهیم بن محمد بن حمران بن اعین روایت کرده که از اساتید حدیثی او به شمار می‌رود.

جایگاه حدیثی راوی

گذشت که نام راوی در کتاب‌های رجالی عنوان نشده است، پس از راویان مهمل به شمار می‌آید؛ لیکن در سند روایت کتاب کامل الزیارات قرار گرفته، در نتیجه ثقه شمرده می‌شود و روایاتش نیز از صلاح و سداد برخوردار است؛ نمونه‌ها:

1. «حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الرَّزَّازُ عَنْ خَالِهِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ الزَّيَّاتِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: أَشْرَفَ مَوْلًى لِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ(ع) وَ هُوَ فِي سَقِيفَةٍ لَهُ سَاجِدٌ يَبْكِي فَقَالَ لَهُ يَا مَوْلَايَ يَا عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ أَ مَا آنَ لِحُزْنِكَ أَنْ يَنْقَضِيَ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَيْهِ وَ قَالَ وَيْلَكَ أَوْ ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ وَ اللَّهِ لَقَدْ شَكَا يَعْقُوبُ إِلَى رَبِّهِ فِي أَقَلَّ مِمَّا رَأَيْتَ حَتَّى قَالَ ﴿يَا أَسَفَى عَلَى يُوسُفَ﴾ أَنَّهُ فَقَدَ ابْناً وَاحِداً وَ أَنَا رَأَيْتُ أَبِي وَ جَمَاعَةَ أَهْلِ بَيْتِي يُذْبَحُونَ حَوْلِي قَالَ وَ كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ(ع) يَمِيلُ إِلَى وُلْدِ عَقِيلٍ فَقِيلَ لَهُ مَا بَالُكَ تَمِيلُ إِلَى بَنِي عَمِّكَ هَؤُلَاءِ دُونَ آلِ جَعْفَرٍ فَقَالَ إِنِّي أَذْكُرُ يَوْمَهُمْ مَعَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ(ع) فَأَرِقُّ لَهُمْ»؛
2. «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ الْمَنْصُورِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: لَمَّا وُضِعَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ(ع) عَلَى السَّرِيرِ لِيُغَسَّلَ نُظِرَ إِلَى ظَهْرِهِ وَ عَلَيْهِ مِثْلُ رُكَبِ الْإِبِلِ مِمَّا كَانَ يَحْمِلُ عَلَى ظَهْرِهِ إِلَى مَنَازِلِ الْفُقَرَاءِ وَ الْمَسَاكِينِ».

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۴