درآمدهای عمومی

مقدمه

منظور آن دسته از درآمدها و داد و ستدهای دولتی و کشوری است که ارزش خالص را افزایش می‌دهد و از محل تولیدات و ثروت‌های عمومی به دست می‌آید. مشخص شدن منابع درآمدهای عمومی به تنهایی برای تأمین هزینه‌های عمومی کافی نیست و به جز نظام اداری که دریافت و وصول درآمدهای عمومی را باید بر عهده بگیرد، اصولاً برنامۀ ویژه‌ای نیز لازم است که نحوه وصول درآمدهای عمومی را روشن می‌کند. در نظام اسلامی منابع اصلی درآمدهای عمومی هر چند ثابت است و در برخی از موارد به مقتضای احکام حکومتی افزوده و یا کاهش می‌یابد اما برنامه‌ای که نحوۀ وصول درآمدهای عمومی را تعیین کند همواره در حال تغییر و به تناسب شرایط عمومی به ویژه شرایط اقتصادی، سیاسی و امنیتی در حال تحول خواهد بود و ممکن است این برنامه هر چند مدت یک بار تغییر یابد. در ادوار مختلف تاریخ اسلام هر چند منابع اصلی درآمدهای عمومی به صورت ثابت عمل می‌شد و تنها «عشور» بود که از عصر خلیفۀ دوم بر منابع مالی عمومی افزوده شده، اما فقدان برنامۀ مشخص موجب می‌شد که نحوۀ وصول درآمدها به سلیقه و خواست حاکمان و مأموران جمع‌آوری آنها موکول شود و از این راه ظلم‌ها و اجحاف‌های زیادی بر مردم مسلمان و حتی اقلیت‌های دینی تحمیل شود..