بحث:زکات
فهرست
مقدمه
معناشناسی
فرق بین زکات و خمس
تاریخ تشریع زکات
سیره معصومان در بحث زکات
نگرش قرآنی و روایی
دیدگاه فقهی
فقه خرد زکات
نخست: زکات اموال
وجوب زکات
- شروط عامه وجوب
- شروط من تتعلق به الزکاة
- شروط ما تتعلق به الزکاة
صرف زکات
- من تصرف علیه الزکاة (مستحق زکات)
- من یتولی صرف الزکاة
- مطلب سوم
دوم: زکات ابدان (زکات فطره)
- وجوب زکات فطره
- من یتعلق به الوجوب
- مصارف و متولیان صرف
مبحث دوم: فقه کلان زکات
نخست: جایگاه زکات در فقه کلان اقتصادی
دوم: نقش زکات در نظام مالی دولت
سوم: اختیارات دولت در گسترش قلمرو زکات
چهارم: رابطه بین زکات نقدین و پول
الحياة ج۶
- الفصل ۴۰: الزکاة الظاهرة
- أ: الزکاة واهميتها التکليفية
- ب: منع الزکاة يساوق الکفر
- ج: الزکاة قربان لاهل الاسلام
- د: من المصادر المالية للحکم الاسلامي
- ه: الزکاة ودورها في اغناء البائسين
- و: الزکاة ودورها في اعانة المحرومين على امرالدين
- ز: الزکاة خطوة في طريق المؤاساة
- ح: ما نعوا الزکاة لا يدخلون مساجد المسلمين
- ط: لاصلاة مقبولة لمانع الزکاة بل ان مانع الزکاة لا يقيم الصلاة
- ي: ما يؤخذ منه الزکاة
- ايقاظ
- تذييلات:
- ۱. التعجيل في اداء الزکاة
- ۲. تارک الزکاة کما نعها
- ٣. مانع الزکاة لايموت مسلماً
- ۴. مانع الزکاة سارق
- ۵. مانع الزکاة ملعون
- ۶. الزکاة ودورها في دعم «مبدأ المساواة».
- نظرة إلى الفصل
- - الحصيلة
- - تذييل
- الفصل ۴۱: الزکاة الباطنة
- أ: الحقوق العامة سوي الزکاة
- ب: الحق المعلوم
- ج: على قدر الطاقة
- د: تقوية الضعفاء الاقتصادية
- ه: الزکاة الباطنة اکثر
- و: لا حد للزکاة الباطنة
- ز: مايسع الفقراء ويغنيهم
- ح: اهل القري ومسؤولية اکل منهم بالنسبة إلى الآخرين
- ط: صدق المحرومين والخوف منه
- ي: الخطر في ترک اداء الحقوق
- يا: الحجة العظيمة على الموسرين
- يب: مانع الحقوق المالية اول من يدخل النار
- موقف هام (۱) : ابوذر الغفاري في معترک الدفاع عن المحرومين، والرد الحازم على کثرة الامتلاک
- موقف هام (۲): حبيب بن مظاهر الاسدي وسليمان بن صرد الخزاعي في اقتفاء جليل
- تذييلان:
- أ: لکل شيء زکاة
- ١. زکاة البدن
- ٢ . زکاة الجاه
- ٣. زکاة الجمال
- ۴. زکاة الحلم
- ۵. زکاة الشجاعة
- ۶. زکاة الشرف
- ۷. زکاة الصحة
- ۸. زکاة العقل
- ۹. زکاة العلم
- ۱۰. زکاة القدرة
- ۱۱. زکاة الظفر
- ۱۲. زکاة اليسار والنعمة
- ب: على کل جزء من اجزاء البدن زکاة:
- ١. زکاة العين
- ٢. زکاة الاذن
- ٣. زکاة اللسان
- ۴. زکاة اليد
- ۵. زکاة الرجل
- نظرة إلى الفصل
- - (اشارة إلى عدة من اقسام الفقر، وهي خمسة عشر قسماً)
- - تذييل هام
- - إنباه هام
- - بحث وتوجيه
ح نبوی ج۶
- الفصل السابع الزكاة
- ۷ / ۱ فضل أداء الزكاة
- ۷ / ۲ دور الزكاة في نماء المال
- ۷ / ۳ كفر مانع الزكاة
- ۷ / ۴ عقاب مانع الزكاة
الدليل التصنيفي
اجمالی
- ۳:۲ الزكاة والصدقات
- ۱:۳:۲ الزكاة
- ۲:۳:۲ صدقة الفطر
- ۳:۳:۲ صدقة التطوع
تفصیلی
- ۳:۲ الزكاة والصدقات
- ۱:۳:۲ الزكاة
- ۱:۱:۳:۲ مشروعية الزكاة وفضلها
- ۱:۱:۱:۳:۲ مشروعية الزكاة
- ۲:۱:۱:۳:۲ فضل الزكاة
- ۲:۱:۳:۳:۱ عقوبة مانع الزكاة
- ۴:۱:۱:۳:۲ إخفاء مال الزكاة
- ۲:۱:۳:۲ الأموال التي تجب فيها الزكاة
- ۱:۲:۱:۳:۲ الذهب والفضة والنقد
- ۱:۱:۲:۱:۳:۲ شروط وجوب الزكاة في الذهب والفضة والنقد
- ۱:۱:۱:۲:۱:۳:۲ ملك النصاب
- ۲:۱:۱:۲:۱:۳:۲ حولان الحول
- ۲:۱:۲:۱:۳:۲ زكاة الحلي
- ۳:۱:۲:۱:۳:۲ مقدار الزكاة في الذهب والفضة
- ۲:۲:۱:۳:۲ عروض التجارة
- ۳:۲:۱:۳:۲ الأنعام
- ۱:۳:۲:۱:۳:۲ شروط الوجوب العامة لزكاة الأنعام
- ۱:۱:۳:۲:۱:۳:۲ السوم (الرعي)
- ۲:۱:۳:۲:۱:۳:۲ الدر والنسل
- ۲:۳:۲:۱:۳:۲ النصاب ومقدار الزكاة
- ۱:۲:۳:۲:۱:۳:۲ نصاب الإبل
- ۳:۲:۱:۳:۲ :۲:۲ نصاب البقر
- ۳:۲:۳:۲:۱:۳:۲ نصاب الغنم
- ۳:۳:۲:۱:۳:۲ زكاة الأنعام المشتركة
- ۴:۲:۱:۳:۲ الزروع والثمار
- ۱:۴:۲:۱:۳:۲الأصناف التي فيها الزكاة
- ۴:۲:۱:۳:۲ :۲ نصاب الزروع والثمار
- ۳:۴:۲:۱:۳:۲ مقدار الواجب منها
- ۴:۴:۲:۱:۳:۲ وقت وجوب الزكاة فيها
- ۵:۴:۲:۱:۳:۲ تقدير الزروع والثمار للزكاة
- ۵:۲:۱:۳:۲ زكاة الكنز والمعادن
- ۶:۲:۱:۳:۲ زكاة ما استخرج من البحر
- ۷:۲:۱:۳:۲ زكاة العسل
- ۸:۲:۱:۳:۲ زكاة الأموال المشتركة
- ۳:۱:۳:۲ مصارف الزكاة
- ۱:۳:۱:۳:۲ المستحقون للزكاة
- ۱:۱:۳:۱:۳:۲ الفقراء والمساكين
- ۲:۱:۳:۱:۳:۲ العاملون عليها
- ۳:۱:۳:۱:۳:۲ المؤلفة قلوبهم
- ۴:۱:۳:۱:۳:۲ الغارمون
- ۵:۱:۳:۱:۳:۲ الرقاب
- ۶:۱:۳:۱:۳:۲ في سبيل الله
- ۷:۱:۳:۱:۳:۲ إبن السبيل
- ۲:۳:۱:۳:۲ الزكاة لآل البيت
- ۳:۳:۱:۳:۲ الزكاة للفروع والأصول
- ۴:۳:۱:۳:۲ الزكاة للزوجة
- ۵:۳:۱:۳:۲ الزكاة لليتيم في الحجر
- ۴:۱:۳:۲ نقل أموال الزكاة
- ۵:۱:۳:۲ المحافظة على أموال الزكاة
- ۱:۵:۱:۳:۲ الاعتداء على أموال الزكاة
- ۲:۵:۱:۳:۲ تلف ما الزكاة
- ۳:۵:۱:۳:۲ استعمال مال الزكاة
- ۲:۳:۲ صدقة الفطر
- ۱:۲:۳:۲ مشروعية صدقة الفطر وفضلها
- ۲:۲:۳:۲ وقت صدقة الفطر
- ۳:۲:۳:۲ مقدار صدقة الفطر
- ۴:۲:۳:۲ لمن تعطي صدقة الفطر
- ۳:۳:۲ صدقة التطوع
- ۱:۳:۳:۲ مشروعية صدقة التطوع وفضلها
- ۲:۳:۳:۲ المبادرة بصدقة التطوع
- ۳:۳:۳:۲ شروط قبول صدقة التطوع عند الله
- ۱:۳:۳:۳:۲ الإخلاص
- ۲:۳:۳:۳:۲ الكسب الحلال
- ۴:۳:۳:۲ التصدق من مال الغير
- ۵:۳:۳:۲ لمن تعطي الصدقة
- ۶:۳:۳:۲ كيفية إخراج الصدقة
- ۷:۳:۳:۲ سؤال الصدقة
- ۱:۷:۳:۳:۲ النهي عن السؤال لغير حاجة
- ۲:۷:۳:۳:۲ التعفف عن المسألة
- ۳:۷:۳:۳:۲ أسلوب السؤال
- ۴:۷:۳:۳:۲ المسألة في المسجد
- ۸:۳:۳:۲ الصدقة بغير المال
- ۹:۳:۳:۲ مسائل متفرقة
- ۱:۹:۳:۳:۲ الصدقة عن الميت
- ۲:۹:۳:۳:۲ الصدقة بكل المال
- ۳:۹:۳:۳:۲ شراء الصدقة
- ۴:۹:۳:۳:۲ ورائة الصدقة
فلسفه و اهمیت زکات
در روایات بر اهمیت و فلسفه زکات به گونه‌های مختلف اشاره شده است. در وصیت نامه امیرالمؤمنین(ع) به امام حسن و امام حسین(ع) می‌خوانیم که پرداخت زکات باعث خاموش شدن خشم خداوند است [۱].
در کتاب شریف نهج البلاغه در فلسفه زکات آمده است: «خداوند تعالی روزی تهیدستان را در مال‌های توانگران قرار داده است. پس فقیر، گرسنه نشود جز آنچه توانگر منع نماید و خداوند تعالی توانگران را از این، بازخواست کند»[۲]؛
در برخی نسخه‌های نهج البلاغه[۳] و در شرح‌های ابن میثم[۴] و ابن ابی الحدید[۵] آمده «بِمَا مُتِّعَ بِهِ غَنِيٌّ»؛ یعنی گرسنگی فقیر از آن جهت است که توانگر از حقّ وی استفاده کرده است». در الاموال ابو عبید با تفاوتی مسند از ابو جعفر محمد بن علی(ع) نقل شده است که امام علی(ع) فرمود: «خداوند در اموال توانگران به مقداری حق واجب قرار داده که نیازمندان را کفایت کند. پس اگر گرسنه شدند یا عریان گردیدند یا گرفتار شدت فقر شدند به جهت امساک توانگران است. و بر خداوند تعالی است که اعمال توانگران را محاسبه و آنان را عذاب نماید». [۶]؛
مشابه این سخن در تاریخ بغداد به نقل از محمد حنفیه از علی بن ابی طالب(ع) از رسول خدا(ص) نقل شده است: «خداوند در اموال توانگران به مقدار نیاز فقرا قرار داده. پس اگر به آنان نپرداختند تا این که گرسنه شدند و عریان گردیدند و یا گرفتار شدت فقر شدند. خداوند تعالی اعمال توانگران را محاسبه شدید می‌نماید و آنان را بسیار سخت عذاب می‌کند»[۷]؛
این حدیث شریف تواتر اجمالی دارد و فلسفه زکات را بیان می‌کند که تأمین نیازهای عمومی فقرا بر عهده ثروتمندان است که با پرداخت زکات انجام می‌شود. بنابراین اگر با پرداخت زکات، نیازهای اولیه ایشان برآورده نشود توانگران در برابر آنها مسئول می‌باشند و باید پاسخ‌گوی حق آنان باشند و گرنه خداوند برکت و نعمت خود را از آنان می‌گیرد. از علی(ع) نقل شده است که فرمود: «زمانی که زکات ندهند زمین برکت خود را در زراعت، میوه و معدن‌ها منع می‌نماید»[۸]؛
در وصایای پیامبر(ص) به علی(ع) منع زکات به منزله کفر به خدا معرفی شده است[۹] که نشانگر اهمیت این فریضه الهی است. علی(ع) مانع الزکات را مشمول لعن خدا دانسته است:«لَعَنَ اللَّهُ مَانِعَ الزَّكَاةِ»[۱۰]؛
در رساله محکم و متشابه - گرچه در انتساب روایات آن به حضرت تردیدهایی است اما صاحب وسائل به آن اعتماد کرده است - حدود و شرایطی برای پرداخت زکات به نقل از امیر المؤمنین(ع) آورده شده:
حدود زکات چهار چیز است:
پانویس
- ↑ وسائل الشیعه، ج۶، ص۱۰: «اللَّهَ اللَّهَ فِي الزَّكَاةِ، فَإِنَّهَا تُطْفِئُ غَضَبَ رَبِّكُمْ».
- ↑ «إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ فَرَضَ فِي أَمْوَالِ الْأَغْنِيَاءِ أَقْوَاتَ الْفُقَرَاءِ فَمَا جَاعَ فَقِيرٌ إِلَّا بِمَا مُتِّعَ بِهِ غَنِيٌّ وَ اللَّهُ تَعَالَى [جَدُّهُ] سَائِلُهُمْ عَنْ ذَلِكَ»؛ وسائل الشیعه، ج۶، ص۱۵؛ نهج البلاغه، فیض الاسلام، حکمت ۳۲۰، ص۱۲۴۲.
- ↑ نهج البلاغه، صبحی صالح، ترجمه شهیدی، حکمت ۳۲۸.
- ↑ ابن میثم شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۴۰۵. از معنایی که ذکر شده معلوم می‌شود متن منع بوده؛ ولی در چاپ کتاب متن را از نسخه‌های دیگر گرفته‌اند.
- ↑ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۱۹، حکمت ۳۳۴.
- ↑ «إِنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَى أَغْنِيَاءِ فِي أَمْوَالِهِمْ مَا یَکْفِی الْفُقَراءَ فَإِنْ جَاعُوا أَوْ عَرُوا أَوْ جَهَدُوا فَبِمَنْعِ الْأَغْنِيَاءِ وَ حَقٌّ عَلَى اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَی أَنْ يُحَاسِبَهُمْ وَ یُعَذِّبَهُمْ»؛ ابوعبید، الاموال، ص۷۰۹؛ بحار الأنوار، ج۹۳، ص۲۸ به نقل از دعائم الاسلام.
- ↑ «إِنَّ اللَّهَ فَرَضَ فِي أَمْوَالِ الْأَغْنِيَاءِ قَدْرَ مَا یَسَعَهُمْ فَإِنْ مَنَعُوهُمْ حَتَّی یَجُوعُوا وَ یَعْرُوا وَ یَجْهَدُوا یُحَاسِبْهُمُ اللهُ حِساباً شَدِيداً عَذِّبْهُمْ عَذَاباً نُكْراً»؛ مصادر نهج البلاغه، ج۴، ص۲۵۲ به نقل از تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۰۸ و (۱۴جلدی)، ج۲، ص۳۷۸.
- ↑ «إِذَا مَنَعُوا الزَّكَاةَ، مَنَعَتِ الْأَرْضُ بَرَكَتَهَا مِنَ الزَّرْعِ وَ الثِّمَارِ وَ الْمَعَادِنِ كُلَّهَا»؛ بحار الأنوار، ج۹۳، ص۱۵.
- ↑ بحار الأنوار، ج۹۳، ص۱۳.
- ↑ موسوعة علی بن ابی طالب(ع)، ص۲۱۲، به نقل از المصنف ابن ابی شیبه، ج۱، ص۱۳۱.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۶، ص۳۷ - ۳۸.
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، ج3، ص 177 - 179.