تغییرات اجتماعی

موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

تحولات و تغییرات اجتماعی

«تغییر» یا «دگرگونی» در لغت به «از حالی به حالی برگردانیدن، دگرگون کردن و.»..، و واژه «تحول» نیز به «گشتن، گردیدن، تغییر یافتن، جابه‌جا شدن و.».. تعریف شده است. در اصطلاح، تعریف‌های گوناگونی از «تغییرات اجتماعی» با توجه به سطح و گستره آن وجود دارد که به مواردی از آنها اشاره می‌کنیم.

۱. برخی، تغییرات اجتماعی را فعالیت در گروه‌های مختلف می‌دانند؛ به این معنا که تعداد زیادی از افراد، عضو گروه‌های مختلفی هستند و وقتی به عضویت گروه جدید در می‌آیند، رفتاری می‌کنند که با رفتارشان در گروه پیشین متفاوت است. هانس گرث و لی‌رایت میلز در این باره می‌نویسند: «منظور از تغییرات اجتماعی، اموری است که در طول زمان برای نقش‌ها، نهادها یا نظم ساختارهای اجتماعی، پیدایش، رشد و کاهش آنها روی می‌دهد». انسان‌ها در شبکه‌ای از روابط اجتماعی عمل می‌کنند و این روابط تحت تأثیر عواملی همواره در حال دگرگونی است.

۲. عده‌ای از جامعه‌شناسان، تغییر را در ساختار اجتماعی معنا می‌کنند. بروس کوئن می‌نویسد: «هرگونه تغییر در ساختار یا سازمان اجتماعی، دگرگونی اجتماعی نامیده می‌شود». موریس گینز برگ هم می‌نویسد: «از تغییر اجتماعی، تغییر در ساختار اجتماعی را موریس درک می‌کنم؛ برای مثال، اندازه ترکیب، تعادل اجزا یا انواع سازمان‌های جامعه. نمونه‌های چنین تغییراتی، کم شدن اندازه خانواده... شکستن اقتصاد متکی بر اراضی توأم با افزایش شهرها، انتقال از [حالت] رسته‌ها به طبقه اجتماعی... [است]». گی روشه نیز از کسانی است که آن را تغییر در ساختار معنا می‌کند. او ابتدا میان تغییر و تحول تفاوت می‌گذارد و می‌نویسد: تغییر اجتماعی، برعکس، عبارت است از پدیده‌های قابل رؤیت و قابل بررسی در مدت زمان کوتاه، به صورتی که هر شخص معمولی نیز در طول زندگی خود یا در طول دوره کوتاهی از زندگی‌اش می‌تواند یک تغییر را شخصاً تعقیب نماید؛ نتیجه قطعی‌اش را ببیند و یا نتیجه موقتی آن را دریابد. علاوه بر این، تغییر اجتماعی در محدوده یک محیط جغرافیایی و اجتماعی معین صورت می‌پذیرد.

وی پس از این توضیح، تغییر اجتماعی را چنین معنا می‌کند: «تغییر اجتماعی، عبارت است از تغییری قابل رؤیت در طول زمان، به صورتی که موقتی یا کم‌دوام نباشد؛ بر روی ساخت یا وظایف سازمان اجتماعی یک جامعه اثر گذارد؛ و جریان تاریخ آن را دگرگون نماید». استون ویگو پس از ارائه برخی از تعریف‌های یاد شده، خود به تعریفی جامع می‌پردازد و می‌نویسد: «تغییر اجتماعی به صورت فرایندی از دگرگونی‌های کمی یا کیفی بابرنامه یا بی‌برنامه در پدیده‌های اجتماعی متصور می‌شود که می‌تواند در پنج مؤلفه مربوط به هم تحلیل گردد. برای سهولت، این مؤلفه‌ها عبارت‌اند از: هویت، سطح، مدت، دامنه (وسعت) و میزان تغییر». وی در توضیح مؤلفه‌های یاد شده آورده است:

1. هویت تغییر: منظور پدیده اجتماعی خاصی است که در معرض دگرگونی قرار می‌گیرد؛ مانند عمل معین، رفتار، نگرش، الگوی کنش متقابل، ساختار اقتدار،... و نظام قشربندی.
2. سطح تغییر: محدوده‌ای که تغییر خاصی در آن رخ می‌دهد؛ مانند سطح فردی، گروهی، سازمانی، نهاد و جامعه کلی.
3. مدت تغییر: اشاره به مدت زمانی است که تغییر طول می‌کشد (بلندمدت یا کوتاه مدت).
4. دامنه تغییر: اینکه تغییر فزاینده، حاشیه‌ای، جامع و انقلابی باشد.
5. میزان تغییر: بر اساس مقیاس اختیاری مانند اینکه سریع یا تدریجی، مداوم یا مقطعی، منظم یا نامنظم باشد.

بر اساس تعریف‌های یاد شده، دگرگونی اجتماعی ۱. شامل دگرگونی‌های کمی یا کیفی است؛ ۲. در تغییر اجتماعی، امکان تغییرات به صورت حرکت واپس‌گرایی وجود دارد؛ ۳. در تغییر اجتماعی ممکن است تغییر سریع، انقلابی و با شدت صورت گیرد؛ ۴. تغییرات اجتماعی بیشتر تغییرات کوتاه مدت را شامل می‌شود؛ ۵ دگرگونی اجتماعی شامل تغییرات با برنامه و بدون برنامه است. در نتیجه، نسبت میان اصلاحات اجتماعی و تغییرات اجتماعی، عموم و خصوص مطلق است؛ یعنی اصلاحات، تغییرات اجتماعی برنامه‌ریزی شده است که معمولاً دولت‌ها برای بهبودی وضع موجود به کار می‌برند، نه تغییرات بدون برنامه یا دگرگونی‌های سریع، باشدت، همراه با خشونت و براندازی کل سازمان اجتماعی.

منابع

1. محمدی صیفار، مهدی، اندیشه و روش اصلاح جامعه از دیدگاه امام علی