امام جماعت در فقه اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام جماعت است. امام جماعت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امام جماعت در فقه اسلامی - امام جماعت در فقه سیاسی - پرسش مرتبط ندارد

شرایط امام جماعت

امام جماعت باید عاقل، بالغ، مؤمن (شیعه دوازده امامی)، عادلحلال زاده و در صورت مرد بودنِ همه یا بعض مأمومان، مرد باشد.

امامت ممیّز در آستانه بلوغ به قول مشهور و نیز نشسته برای ایستاده، همچنین اُمّی (کسی که قرائت نماز را نمی‌داند) و لال برای غیر همسانشان و به قول مشهور، امامت کسی که حرفی را به جای حرفی دیگر تلفّظ می‌کند ـ مانند تلفّظ سین به جای شین ـ جایز نیست. به قول مشهور، امامت زن برای زن در صورت دارا بودن سایر شرایط امام جماعت، جایز است.

به قول مشهور، امامت این افراد کراهت دارد:

1. حاضر برای مسافر و بر عکس.
2. مبتلا به بیماری خوره (جذام) و پیسی (برص).
3. کسی که حدّ شرعی بر او جاری شده است، پس از توبه.
4. کسی که به جهت عذری ختنه‌نکرده است.
5. اعرابی برای غیر اعرابی به قول مشهور میان متأخّران.
6. کسی که با تیمّم‌ نماز می‌گزارد برای کسی که با وضو نماز می‌خواند.
7. کسی که مأمومان از امامت او ناخشنودند.

برخی، امامت اسیر، بافنده، حجامت‌گر، دباغ، حبس‌کننده ادرار و مدفوع و نیز امامت ناقص برای کامل و کامل برای کامل‌تر را مکروه شمرده‌اند.

اگر بعد از نماز، بطلان نماز امام به جهت فقدان شرط صحّت، مانند طهارت یا اخلال در ارکان و یا بطلان امامت او به جهت فسق یا کفر محرز گردد، نماز مأموم به قول مشهور صحیح است؛ لکن صحّت نماز وی در فرض بطلان امامت پیش نماز به جهت نداشتن سایر شرایط، مانند بلوغ و عقل اختلافی است.

در صورت علم به بطلان در اثنای نماز، در اینکه نماز مأموم باطل است و باید اعاده شود یا لازم است نیّت فرادا کند و نماز را ادامه دهد، اختلاف است.

اولویّت در امامت

با حضور امام معصوم(ع)، ایشان بر همه مقدّم‌اند و تقدّم احدی بر ایشان جایز نیست. در صورت عدم حضور وی، پیش نماز راتب، امیر گمارده شده از سوی امام عادل، صاحب خانه در منزل خود و نیز هاشمی، در امامت جماعت بر دیگران که از سایر جهات با او مساوی‌اند اولویّت دارند.

اختلاف‌ در امامت

در صورت‌ اختلاف دو یا چند نفر در باره امامت، بنابر تصریح برخی، منتخبِ مأمومان بر دیگران مقدّم است و در فرض اختلاف مأمومان در تقدیم فردی، به مرجّحات رجوع می‌شود. در شمار مرجّحات و نیز ترتیب بین آنها و تقدیم یکی بر دیگری اختلاف است. قول مشهور، تقدیم «أقْرَأ» (آن که قرائتش نیکوتر است) بر «أفْقَه» (داناترین به مسائل و احکام شرعی) و «أفْقَه» بر سایر مرجّحات، مانند سبقت در ایمان، مسنّ‌تر بودن و زیباتر بودن است. در صورت تساوی از همه جهات، قرعه زده می‌شود و آنکه قرعه به نامش درآمد مقدّم می‌گردد.

نیابت از طرف امام

در صورت مردن یا بیهوش شدن امام جماعت در اثنای نماز، جایز است یکی از مأمومان واجد شرایط، نماز را با دیگر مأمومان به آخر رساند. همچنین امام می‌تواند در حال ضرورت، مانند باطل شدن وضو یا ابتلا به خون دماغ در اثنای نماز، فردی را به جای خود بگمارد تا با مأمومان نماز را به اتمام رساند.

مستحبات

قرار گرفتن در وسط صف، مراعات حال ناتوان‌ترین مأمومان در افعال نماز، مگر آنکه خود آنان خواهان طولانی شدن نماز باشند، شنواندن قرائت و ذکرهای نماز به گوش مأمومان با بلند کردن صدا به اندازه متعارف، طول دادن رکوع به دو برابر زمان معمول، در موردی که کسی قصد پیوستن به جماعت را دارد، و برنخاستن از جای خود پس از اتمام نماز تا زمانی که نماز مأمومان تمام نشده است، بر امام جماعت مستحب است. .

منابع

1. هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۱