ابراهیم بن ابی‌الکرام جعفری در معارف و سیره رضوی

آشنایی اجمالی

ابراهیم بن عبدالله بن محمد بن علی بن عبدالله بن جعفر طیار، مشهور به ابراهیم بن ابی‌الکرام جعفری، از اصحاب و راویان امام رضا (ع) شمرده شده است^[۱]. وی از فقهای شیعی بود^[۲] و به حکم انتسابش به جعفر طیار، فرزند ابوطالب، به جعفری ملقب شده بود^[۳]. برخی وی را ابراهیم بن محمد بن ابی الکرام بن عبدالله^[۴] و ابراهیم بن محمد بن عبدالله بن ابی‌الکرامه^[۵] نیز نامیده‌اند. علمای بزرگ رجال وی را ستوده و خیر دانسته‌اند^[۶]، هر چند در اختیار معرفة الرجال نامی از وی به میان نیامده است. وی حسب آنچه از داده‌های حدیثی بر می‌آید از راویان امام صادق (ع)^[۷] و امام کاظم (ع)^[۸] شمرده می‌شد و روایاتی نیز از پدر خویش نقل کرده است^[۹].

ابراهیم از راویان قابل اعتنای شیعه بوده و کتابی دارد که به گفته نجاشی محمد بن علی آن را با پنج واسطه از او نقل کرده است^[۱۰] و آقابزرگ تهرانی عنوان کتاب را الحدیث بیان کرده است^[۱۱]. عمر رضا کحاله وی را با وصف فقیه اخباری و راوی امام رضا (ع) دارای کتابی می‌داند که ابن ابی‌عمران موسی بن زنجویه آن را روایت کرده است^[۱۲]. مامقانی وی مجهول الحال دانسته، ولی در عین حال امامی می‌داند^[۱۳]. از زیست‌نامه وی اطلاعی در منابع یافت نشده است، جز آنکه با توجه به اخبار و گزارش‌ها، بخشی از دوران امامت امام صادق (ع) (۱۱۴-۱۴۸ق) را در کودکی درک کرده است. نقل است که در عهد خردسالی از آب صدقه‌ای مسجد می‌نوشید که امام صادق (ع) به وی فرمود: از آن آب نخورید و بیایید از آب خانه من بنوشید^[۱۴]. بر این اساس، شاید بتوان ولادت وی را در اواخر امامت آن امام گمانه زد و از آنجا که راوی امام رضا (ع) (دوران امامت ۱۸۳-۲۰۳ق) تا زمان آن حضرت نیز زنده بوده است.

در باب کنیه ابوالکرام اختلاف نظرهایی وجود دارد. بر حسب نمودار سلسله نسب خاندان جعفر طیار در عمدة الطالب، وی فرزند عبدالله ابی‌الکرام بن محمد الاریس (الرئیس) است^[۱۵]، ولی شیخ طوسی در رجال خویش نسب وی را این گونه نام می‌برد: ابراهیم بن علی بن عبدالله بن جعفر بن أبی طالب جعفری^[۱۶]. شیخ طوسی، مادر علی بن عبدالله را زینب بنت علی معرفی می‌کند، همان‌گونه که در عمدةالطالب نیز آمده است^[۱۷]. تستری در جواب شیخ طوسی احتمال افتادن چند اسم را جدی می‌داند، چرا که بعید می‌داند بین صحابه امام رضا (ع) و عبدالله بن جعفر که از اصحاب امام علی (ع) بود یک واسطه باشد^[۱۸]. برخی ابراهیم بن علی را «ابن ابی‌الکرام» می‌دانند^[۱۹]. تستری در توضیح این سخن چنین می‌گوید: اگر اسم ابی‌الکرام، محمد بن علی باشد، بنابر این این ابراهیم (الاعرابی) عموی آن ابراهیم (ابراهیم بن عبدالله) است^[۲۰]. با وجود نقل قول‌های مختلف، و با توجه به سلسله نسبی که در عمدة الطالب بیان شد، می‌توان گفت ابی‌الکرام، عبدالله بن محمد الرئیس بن علی بن عبدالله بن جعفر طیار است^[۲۱]. خویی در اثبات این نکته یکی بودن ابراهیم بن علی بن عبدالله و ابراهیم بن ابی الکرام را محتمل می‌داند^[۲۲]، البته با این بیان که علی بن عبدالله، جد ابراهیم است، نه پدر وی^[۲۳].

با وجود اظهار نظرهای متفاوت راجع به کنیه ابی‌الکرام، در اینکه ابراهیم از اصحاب امام رضا (ع) بوده، سخنی نیست، همان‌گونه که نجاشی و شیخ طوسی به آن تصریح کرده‌اند.^[۲۴]^[۲۵]

منابع

مقدسی، زهرا، مقاله «ابراهیم بن ابی‌الکرام جعفری»، دانشنامه امام رضا ج۱

پانویس

↑ رجال النجاشی، ص۲۱؛ رجال الطوسی، ص۳۵۲؛ لسان المیزان، ج۱، ص۹۳.
↑ معجم المؤلفین، ج۱، ص۶۶.
↑ قاموس الرجال، ج۱۱، ص۱۴۵.
↑ تاریخ الطبری، ج۷، ص۵۸۴؛ مقاتل الطالبیین، ص۱۸۴.
↑ تاریخ الطبری، ج۷، ص۵۹۶؛ مقاتل الطالبیین، ص۲۲۵.
↑ رجال النجاشی، ص۲۱؛ کتاب الرجال، ابن‌داوود، ص۱۳؛ خلاصة الأقوال، ص۶؛ الوجیزة فی الرجال، ص۱۲.
↑ قرب الإسناد، ص۷۵؛ وسائل الشیعة، ج۳، ص۱۹.
↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۱، ص۳۲؛ الکافی، ج۱، ص۳۱۶؛ مسند الإمام الکاظم (ع)، ج۳، ص۲۸۶.
↑ الارشاد، ج۲، ص۱۹۰.
↑ رجال النجاشی، ص۲۱.
↑ الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۳۰۴.
↑ معجم المؤلفین، ج۱، ص۶۶.
↑ تنقیح المقال، ج۴، ص۲۰۸.
↑ وسائل الشیعة، ج۹، ص۲۷۲.
↑ عمدة الطالب، ص۴۰، ۴۶، ۴۷، ۵۸.
↑ رجال الطوسی، ص۳۵۲.
↑ عمدة الطالب، ص۴۰.
↑ قاموس الرجال، ج۱، ص۲۴۹.
↑ جامع الرواة، ج۱، ص۲۸؛ منتهی المقال، ج۱، ص۱۸۴.
↑ قاموس الرجال، ج۱، ص۲۵۰.
↑ عمدة الطالب، ص۵۸.
↑ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۷۹.
↑ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۳۸.
↑ منابع: الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، محمد بن محمد معروف به شیخ مفید (۴۱۳ق)، تحقیق: مؤسسة آل البیت (ع)لإحیاء التراث، بیروت، دار المفید، اول، ۱۴۱۳ق؛ تاریخ الطبری (تاریخ الأمم و الملوک)، محمد بن جریر طبری (۳۱۰ق)، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، دوم، ۱۳۸۷ق؛ تنقیح المقال فی علم الرجال، عبدالله بن محمدحسن مامقانی (۱۳۵۱ق)، تحقیق: محیی الدین مامقانی، قم، مؤسسة آل البیت إلا لإحیاء التراث، اول، ۱۴۲۳ق، جامع الرواة و إزاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد، محمد بن علی اردبیلی (۱۱۰۱ق)، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ق، خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال (رجال العلامة الحلی)، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: سید محمد صادق بحر العلوم، قم، مکتبة الرضی، دوم، ۱۴۰۲ق، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، محمد محسن بن علی منزوی معروف به آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق)، بیروت، دار الأضواء، سوم، ۱۴۰۳ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۵ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، تحقیق: سیدموسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، پنجم، ۱۳۶۵ ش؛ عمدة الطالب فی نسب آل ابی طالب، سید احمد بن علی حسینی معروف به ابن عنبه (۸۲۸ق)، تحقیق: سیدمهدی رجایی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۴۲۵ق، عیون أخبار الرضا، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سیدمهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق؛ قاموس الرجال، محمد تقی بن کاظم معروف به علامه تستری (۱۴۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الاسلامی، قم، دوم، ۱۴۱۰ق؛ قرب الإسناد، عبدالله بن جعفر حمیری (قرن ۳ق)، تهران، نینوا، چاپ سنگی، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق، کتاب الرجال، حسن بن علی معروف به ابن داوود حلی (۷۴۰ق)، تهران، دانشگاه تهران، اول، ۱۳۴۲ش؛ لسان المیزان، احمد بن علی معروف به ابن حجر عسقلانی (۸۵۲ق)، بیروت، مؤسسة الأعلمی، دوم، ۱۳۹۰ق؛ مسند الإمام الکاظم، عزیزالله بن محمد عطاردی قوچانی معاصر)، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۹ق، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سید ابو القاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق؛ معجم المؤلفین، عمر بن رضا کحاله (۱۴۰۸ق)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۸۷ق، مقاتل الطالبیین، علی بن حسین معروف به ابوالفرج اصفهانی (۳۵۶ق)، تحقیق: سید احمد صقر، بیروت، مؤسسة الأعلمی، بیتا؛ منتهی المقال فی أحوال الرجال، محمد بن اسماعیل حائری مازندرانی (۱۲۱۶ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علیا لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۶ق؛ الوجیزة فی الرجال، محمد باقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: محمد کاظم رحمان ستایش، تهران، وزارة الثقافة و الارشاد الإسلامی، اول، ۱۴۲۰ق؛ وسائل الشیعة (تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة)، محمد بن حسن معروف به حر عاملی (۱۱۰۴ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت لا لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۰۹ق.
↑ مقدسی، زهرا، مقاله «ابراهیم بن ابی‌الکرام جعفری»، دانشنامه امام رضا ص ۳۳۲.

[1] رجال النجاشی، ص۲۱؛ رجال الطوسی، ص۳۵۲؛ لسان المیزان، ج۱، ص۹۳.

[2] معجم المؤلفین، ج۱، ص۶۶.

[3] قاموس الرجال، ج۱۱، ص۱۴۵.

[4] تاریخ الطبری، ج۷، ص۵۸۴؛ مقاتل الطالبیین، ص۱۸۴.

[5] تاریخ الطبری، ج۷، ص۵۹۶؛ مقاتل الطالبیین، ص۲۲۵.

[6] رجال النجاشی، ص۲۱؛ کتاب الرجال، ابن‌داوود، ص۱۳؛ خلاصة الأقوال، ص۶؛ الوجیزة فی الرجال، ص۱۲.

[7] قرب الإسناد، ص۷۵؛ وسائل الشیعة، ج۳، ص۱۹.

[8] عیون أخبار الرضا (ع)، ج۱، ص۳۲؛ الکافی، ج۱، ص۳۱۶؛ مسند الإمام الکاظم (ع)، ج۳، ص۲۸۶.

[9] الارشاد، ج۲، ص۱۹۰.

[10] رجال النجاشی، ص۲۱.

[11] الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۳۰۴.

[12] معجم المؤلفین، ج۱، ص۶۶.

[13] تنقیح المقال، ج۴، ص۲۰۸.

[14] وسائل الشیعة، ج۹، ص۲۷۲.

[15] عمدة الطالب، ص۴۰، ۴۶، ۴۷، ۵۸.

[16] رجال الطوسی، ص۳۵۲.

[17] عمدة الطالب، ص۴۰.

[18] قاموس الرجال، ج۱، ص۲۴۹.

[19] جامع الرواة، ج۱، ص۲۸؛ منتهی المقال، ج۱، ص۱۸۴.

[20] قاموس الرجال، ج۱، ص۲۵۰.

[21] عمدة الطالب، ص۵۸.

[22] معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۷۹.

[23] معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۳۸.

[24] منابع: الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، محمد بن محمد معروف به شیخ مفید (۴۱۳ق)، تحقیق: مؤسسة آل البیت (ع)لإحیاء التراث، بیروت، دار المفید، اول، ۱۴۱۳ق؛ تاریخ الطبری (تاریخ الأمم و الملوک)، محمد بن جریر طبری (۳۱۰ق)، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، دوم، ۱۳۸۷ق؛ تنقیح المقال فی علم الرجال، عبدالله بن محمدحسن مامقانی (۱۳۵۱ق)، تحقیق: محیی الدین مامقانی، قم، مؤسسة آل البیت إلا لإحیاء التراث، اول، ۱۴۲۳ق، جامع الرواة و إزاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد، محمد بن علی اردبیلی (۱۱۰۱ق)، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ق، خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال (رجال العلامة الحلی)، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: سید محمد صادق بحر العلوم، قم، مکتبة الرضی، دوم، ۱۴۰۲ق، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، محمد محسن بن علی منزوی معروف به آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق)، بیروت، دار الأضواء، سوم، ۱۴۰۳ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۵ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، تحقیق: سیدموسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، پنجم، ۱۳۶۵ ش؛ عمدة الطالب فی نسب آل ابی طالب، سید احمد بن علی حسینی معروف به ابن عنبه (۸۲۸ق)، تحقیق: سیدمهدی رجایی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۴۲۵ق، عیون أخبار الرضا، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سیدمهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق؛ قاموس الرجال، محمد تقی بن کاظم معروف به علامه تستری (۱۴۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الاسلامی، قم، دوم، ۱۴۱۰ق؛ قرب الإسناد، عبدالله بن جعفر حمیری (قرن ۳ق)، تهران، نینوا، چاپ سنگی، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق، کتاب الرجال، حسن بن علی معروف به ابن داوود حلی (۷۴۰ق)، تهران، دانشگاه تهران، اول، ۱۳۴۲ش؛ لسان المیزان، احمد بن علی معروف به ابن حجر عسقلانی (۸۵۲ق)، بیروت، مؤسسة الأعلمی، دوم، ۱۳۹۰ق؛ مسند الإمام الکاظم، عزیزالله بن محمد عطاردی قوچانی معاصر)، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۹ق، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سید ابو القاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق؛ معجم المؤلفین، عمر بن رضا کحاله (۱۴۰۸ق)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۸۷ق، مقاتل الطالبیین، علی بن حسین معروف به ابوالفرج اصفهانی (۳۵۶ق)، تحقیق: سید احمد صقر، بیروت، مؤسسة الأعلمی، بیتا؛ منتهی المقال فی أحوال الرجال، محمد بن اسماعیل حائری مازندرانی (۱۲۱۶ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علیا لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۶ق؛ الوجیزة فی الرجال، محمد باقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: محمد کاظم رحمان ستایش، تهران، وزارة الثقافة و الارشاد الإسلامی، اول، ۱۴۲۰ق؛ وسائل الشیعة (تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة)، محمد بن حسن معروف به حر عاملی (۱۱۰۴ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت لا لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۰۹ق.

[25] مقدسی، زهرا، مقاله «ابراهیم بن ابی‌الکرام جعفری»، دانشنامه امام رضا ص ۳۳۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]