دیوان امام علی
مقدمه
دیوان امام علی(ع) نام مجموعۀ شعرهای منتسب به حضرت علی(ع). آن حضرت در فصاحت و بلاغت و فنون سخن، سرآمد همگان بود و بحق، امیر بیان و ادب بود و مجموعۀ کلماتش الگو و شیوۀ بلاغت. شعر نیز یکی از چشمه‌های علوم بلاغت است. حضرت علی(ع) در شعر نیز الگو بود[۱]. هم خودش قریحۀ شعری داشت، هم پدرش ابوطالب سروده‌های فراوانی داشته که مولا دوست داشت آنها تدوین و آموخته شود: کان أمیر المؤمنین یعجبه أن یروی شعر ابی طالب و أن یدوّن و قال: تعلّموه و علّموه أولادکم، فإنّه کان علی دین اللّه و فیه علم کثیر[۲]. علاوه‌برآن، شعرشناس و نقاد شعر هم بود و گاهی در مقام داوری و ارزیابی نسبت به شاعران نظر می‌داد[۳].
مجموعۀ اشعار منتسب به آن حضرت در مجموعه‌ای به نام "دیوان الامام علیّ" منتشر شده است[۴] مجموعه‌های متعددی با همین نام گردآوری شده است. دیوان امام علی(ع)، کتابی است که حاوی ۱۵۰۰ بیت دربارۀ موضوعات اخلاقی و اندرز آمیز است. کسان متعدّدی به گردآوری اشعار آن حضرت پرداخته‌اند. کتاب"انوار العقول فی اشعار وصیّ الرّسول" نیز که گردآوری بیهقی است، به "دیوان امام علی" شهرت دارد. این دیوان به دفعات متعدّد و صورت‌های مختلف و با تفاوت‌هایی در میزان اشعار چاپ شده است. یک مورد هم تدوین قطب الدین محمد کیدری است که با تصحیح و ترجمه و مقدمۀ دکتر ابو القاسم امامی به انجام رسیده است. شیخ آقا بزرگ تهرانی از ۱۷ نفر یاد می‌کند که دیوان اشعار حضرت علی(ع) را گردآوری یا شرح کرده‌اند[۵] علامه مجلسی نیز از دیوان امام علی یاد کرده و انتساب این اشعار را به حضرت مشهور دانسته و افزوده است که بسیاری از این اشعار، در کتب دیگر هم آمده است[۶] البته برخی هم در صحّت انتساب اشعار این دیوان به آن حضرت، ابراز تردید کرده‌اند. مرحوم علامه امینی در الغدیر، وقتی از سروده‌های شاعران دربارۀ حادثۀ غدیر و فضایل امیر المؤمنین بحث و یاد می‌کند، به عنوان تبرک از نام مقدّس علی بن ابی طالب(ع) آغاز می‌کند که فصیح‌ترین عرب و داناترین مردم به مفاهیم کلام عرب است و اشعاری هم از او می‌آورد[۷]. در کتاب"معجم اشعار المعصومین"[۸] نیز که مجموعۀ اشعار ائمه معصوم(ع) است که در بحار الأنوار آمده، مفصّل‌ترین بخش آن (حدود ۹۰ صفحه) به اشعار علی بن ابی طالب(ع) اختصاص دارد. سروده‌های آن حضرت، عمدتا روان، دلنشین و سرشار از موعظه است. دیوان امیر المؤمنین، در گذشته میان علاقه‌مندان به اهل بیت(ع) بیشتر مطرح بود و در مکتب‌های درسی طلبگی اشعار آن را حفظ می‌کردند. این دیوان ترجمۀ فارسی دیگری به قلم مصطفی زمانی دارد[۹].
منابع
پانویس
- ↑ در «ترجمة الامام علی بن ابی طالب» (تاریخ دمشق ۳/۲۹۶) آمده است: ابوبکر و عمر شاعر بودند، امّا علی در شعر از آنان برتر بود.
- ↑ مستدرک وسائل الشیعه، ج ۲ ص۶۲۵. اشعار ابو طالب تدوین شده و به نام «دیوان ابی طالب بن عبد المطلب»، با تحقیق شیخ محمّد حسن آل یاسین چاپ شده است، دار مکتبة الهلال.
- ↑ نهج البلاغه، صبحی صالح، حکمت ۴۵۵.
- ↑ با شرح و توضیحات عمر فاروق الطباع.
- ↑ الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج ۹ ص۱۰۱ از جمله شرحهای تازه چاپ، «شرح دیوان منسوب به امیر المؤمنین» از قاضی کمال الدین میبدی است، نشر میراث مکتوب.
- ↑ بحار الأنوار، ج ۱ ص۴۲.
- ↑ الغدیر، ج ۲ ص۲۵.
- ↑ کار مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی (دفتر تبلیغات اسلامی) چاپ اول ۱۳۷۸ قم، ص۵۲۷.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۶۶.