بیت المعمور

بیت المعمور از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بیت المعمور در قرآن - بیت المعمور در علوم قرآنی - پرسش مرتبط ندارد

بیت‌‌ المعمور به معنای خانه آباد است. این کلمه فقط یک بار در آیه ۴ سوره طور ذکر شده است: ﴿وَالْبَيْتِ الْمَعْمُورِ﴾. سوگند به «بیت معمور» حاکی از قداست، احترام و عظمت چنین خانه‌ای است. «البیت المعمور» و «البیت الحرام» و «البیت العتیق» هر سه به معنای خانه کعبه است. حرمت بیت‌‌المعمور در آسمانها همانند حرمت کعبه در زمین است و این خانه با عبادت فرشتگان معمور و آباد است.

مقدمه

بیت‌‌ المعمور که از آن به «ضُراح»، «ضریح» و «عروبا» نیز تعبیر شده، ترکیبی وصفی از «بیت» و «معمور» است. «بیت» در لغت معادل منزل و مسکن و به معنای خانه و «معمور» اسم مفعول از مصدر «عمران» و به معنای آباد است، بنابراین بیت‌‌المعمور یعنی خانه آباد. خانه آباد در لغت به خانه‌‌ای اطلاق می‌‌شود که متروک نباشد و اهلش در آن سکونت داشته باشند.

بیت المعمور در قرآن

مقالهٔ اصلی: بیت المعمور در قرآن

این کلمه مرکب فقط یک بار در آیه ۴ سوره طور ذکر شده است: ﴿وَالطُّورِ وَكِتَابٍ مَسْطُورٍ فِي رَقٍّ مَنْشُورٍ وَالْبَيْتِ الْمَعْمُورِ وَالسَّقْفِ الْمَرْفُوعِ وَالْبَحْرِ الْمَسْجُورِ إِنَّ عَذَابَ رَبِّكَ لَوَاقِعٌ مَا لَهُ مِنْ دَافِعٍ﴾. در این آیات ضمن سوگند به طور و کتاب نگاشته شده و ورق سرگشاده و سقف آسمان و دریای جوشان به «بیت معمور» هم سوگند یاد شده است که حاکی از قداست، احترام و عظمت چنین خانه‌ای است. در سوره تین نیز شبیه این سوگندها یاد شده است: ﴿وَالتِّينِ وَالزَّيْتُونِ وَطُورِ سِينِينَ وَهَذَا الْبَلَدِ الْأَمِينِ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ﴾.

روشن است که سوگند یاد کردن خداوند به کوه طور و مکه و کعبه به خاطر قداست آنها در نزد خدا است. در آیات پیشین «کعبه» به نام «البیت المعمور» خوانده شده است، چون به وسیله زائرانش معمور و آباد است و در این آیات، مکه به نام «البلد الامین» خوانده شده، چون محل امن است: ﴿وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا﴾. کعبه به نام «البیت الحرام» نیز خوانده شده، چون حرمت خاصی برای آن مقرر گشته است: ﴿جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ قِيَامًا لِلنَّاسِ﴾. به نام ﴿بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ﴾ هم نامیده شده است، چون قدمت تاریخی دارد. ﴿وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ﴾. پس «البیت المعمور» و «البیت الحرام» و «البیت العتیق» هر سه به معنای خانه کعبه است.

حرمت بیت‌‌المعمور در آسمانها همانند حرمت کعبه در زمین است. این خانه با عبادت فرشتگان معمور و آباد است و براساس روایات هر روز ۷۰۰۰۰ فرشته به زیارت آن می‌‌آیند و هرگز به آن باز نمی‌‌گردند.

براساس برخی از روایات و نیز نظر برخی از مفسران، بیت‌‌المعمور همان مسجد الاقصی است که در آیه ﴿سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ﴾ ‌‌ذکر شده و پیامبر (ص) در آنجا با ملائکه و پیامبران الهی نماز خوانده و با حضرت ابراهیم(ع) به گفتگو پرداخته است. البته بنابر اصل تطابق عالم کبیر کیانی و عالم صغیر انسانی، آنچه در عالم کبیر موجود است در عالم صغیر انسانی نیز وجود دارد و بیت‌‌المعمور عالم صغیر انسانی قلب انسان است، از این رو برخی از اقوال که بیت‌‌المعمور را به قلب انسان کامل تفسیر کرده می‌‌تواند اشاره به این مطلب باشد.

در روایات ویژگی‌های دیگری برای بیت‌‌المعمور ذکر شده است که برخی از آنها عبارت است از:

1. قرآن کریم نخست به صورت دفعی به بیت‌‌المعمور، سپس از بیت‌‌المعمور به صورت تدریجی و در ظرف ۲۰ سال بر رسول‌‌اکرم (ص) نازل‌‌ شد.
2. بیت‌‌المعمور ۵۰۰۰۰ سال پیش از آفرینش آسمانها و زمین آفریده شده است.
3. بر بیت‌‌المعمور نام خدای متعالی نوشته شده است: «وَ بِاسْمِكَ الْمَكْتُوبِ فِي الْبَيْتِ الْمَعْمُورِ».
4. هر روز ۷۰۰۰۰ فرشته‌‌ بر بیت‌‌المعمور نازل شده، پس از طواف آن خانه به زمین می‌‌آیند و به طواف کعبه می‌‌پردازند، آنگاه به زیارت قبر رسول‌‌ خدا (ص) شتافته و سپس به زیارت قبر امیرالمؤمنین(ع) می‌‌روند و از آنجا به کربلا رفته و پس از زیارت قبر امام حسین(ع) به آسمان عروج می‌‌کنند.
5. فرشتگان به هنگام طواف بیت‌‌المعمور با خواندن دعای «يَا مَنْ أَظْهَرَ اَلْجَمِيلَ وَ سَتَرَ اَلْقَبِيحَ يَا مَنْ لَمْ يُؤَاخِذْ بِالْجَرِيرَةِ» به نیایش می‌‌پردازند.
6. نام محمد(ص)، علی، حسن، حسین و ائمه(ع) و شیعیانشان بر پوستی از نور و آویخته بر بیت‌‌المعمور نگاشته‌‌ است.
7. نگهبان بیت‌‌المعمور فرشته‌‌ای است که او را «زرین» می‌‌گویند. در نسخه‌‌ای «رزین» و در نسخه‌‌ای دیگر «درزین» آمده است.

بیت المعمور

رسول خدا(ص) فرمود: بیت المعمور مسجدی است در آسمان که زیر آن، کعبه قرار گرفته است. بیت المعمور را بدان جهت این نام نهاده‌اند که همه روزه هفتاد هزار فرشته در آن نماز می‌گزارند و شبانگاه فرود آمده گرد کعبه طواف می‌کنند و آنگاه بر پیامبر(ص) درود می‌فرستند و پس از آن برمی‌گردند و تا روز قیامت، دیگر نوبت به آنها نخواهد رسید. ابن کوّاء از حضرت علی(ع) پرسید: بیت المعمور چیست؟ حضرت فرمودند: بیت المعمور همان ضُراح است که بر فراز آسمان‌های هفت‌گانه و زیر عرش قرار دارد. هر روز هفتاد هزار فرشته وارد آن می‌شوند و تا روز قیامت بازنمی‌گردند. در مجمع البیان آمده است که بیت المعمور در آسمان چهارم است. در آسمان دنیا و دقیقاً مقابل کعبه، خانه‌ای وجود دارد که نام آن ضراح است. برابری آن با کعبه به گونه‌ای است که اگر پایین بیاید، روی کعبه خواهد آمد.

در روایتی به نقل از امام صادق(ع) آمده است: آنگاه که خداوند به ملائکه فرمود: ﴿إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً...﴾. خداوند در برابر گستاخی فرشتگان بر آنان خشم گرفت و ارتباط آنان هفت سال با خداوند قطع شد، سپس آنها درخواست توبه کردند. به آنان فرمان داده شد تا برگرد بیت المعمور طواف کنند. هفت سال اطراف آن طواف کردند و از آن چه گفته بودند طلب آمرزش نمودند. خداوند نیز توبه آنان را پذیرفت و از آنها راضی شد. پس از آن، خداوند درست مقابل بیت المعمور در روی کره زمین خانه خویش را بنا نهاد. بنابر بعضی از تفاسیر، مراد از بیت المعمور در آیه چهارم سوره مبارکه طور، بیت الحرام است که معموری آن به زائرینش می‌باشد. در روایات، کعبه را تنزل عرش و محاذی بیت المعمور و عرش خدا و طواف اطراف کعبه را، همانند طواف فرشتگان در اطراف عرش الله می‌دانند، که عرش به صورت بیت معمور تنزل کرده و بیت معمور هم به صورت کعبه در عالم طبیعت جلوه کرده است. این که در روایات آمده است کعبه محاذی بیت المعمور است و بیت معمور محاذی عرش، یعنی اگر کسی آن گونه که شایسته طواف است دور کعبه طواف کند، به بیت معمور صعود می‌کند و اگر به آن حد صعود کرد و وظایف آن مرحله را ایفا نمود، به مقام عرش الله می‌رسد. قَلْبُ الْمُؤْمِنِ عَرْشُ الرَّحْمَنِ‌.

منابع

1. طالبی دارابی، ابوطالب، مقاله «بیت المعمور»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۶
2. کوشا، محمد علی، مقاله «بیت المعمور»، دانشنامه معاصر قرآن کریم
3. تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه