ضلالت در لغت

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ضلالت است. ضلالت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ضلالت در لغت - ضلالت در قرآن - ضلالت در کلام اسلامی - ضلالت در فقه سیاسی - ضلالت در معارف دعا و زیارات - ضلالت در معارف و سیره علوی - ضلالت در معارف و سیره سجادی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

واژه «ضلالت» مقابل واژه هدایت در کاربرد لازم (غیر متعدی) آن است و به معنای گمراه شدن و نیافتن راه هدایت یا پیمودن راهی است که انسان را به مطلوب نمی‌رساند. واژه مقابل واژه هدایت در کاربرد متعدی (راهنمایی کردن، به مقصد رساندن) واژه اضلال به معنای گمراه کردن و از مقصد دور ساختن است.

در سخنان امیرمؤمنان(ع) گذشته از واژه ضلالت، که در مقابل واژه هدایت به کار رفته است، واژه‌های عمى (= نابینایی) و ردى (= هلاکت و نابودی) نیز در مقابل آن به کار رفته‌اند. نمونه‌هایی از این کاربردها عبارتنداز:

1. «إِنَّ الضَّلَالَةَ لَا تُوَافِقُ الْهُدَى وَ إِنِ اجْتَمَعَا» «ضلالت با هدایت ناسازگار است، هر چند به ظاهر با یکدیگر همراه شوند». این سخن درباره جامعه‌ای است که قرآن کریم و پیروانش را ارج نمی‌نهد و اگر چه قرآن و پیروانش در جامعه با مردم زندگی می‌کنند، در حقیقت با آنان همراه نیستند؛ چراکه ضلالت و هدایت مقابل یکدیگرند و اگر به ظاهر همراه شوند، در باطن مقابل یکدیگرند.
2. «فَأَبْدَلَنَا بَعْدَ الضَّلَالَةِ بِالْهُدَى»؛ «خداوند به جای ضلالت، هدایت را به ما ارزانی داشته است».
3. «فَالْهُدَى خَامِلٌ وَ الْعَمَى شَامِلٌ‌»؛ «هدایت فراموش شده بود و نابینایی و گمراهی، فراگیر». این جمله در وصف شرایط فرهنگی و اجتماعی حاکم بر عصر جاهلیت است.
4. «فَإِنَّهُ لَا سَوَاءَ إِمَامُ الْهُدَى وَ إِمَامُ الرَّدَى‌»؛ «پیشوای هدایت با پیشوای گمراهی و هلاکت یکسان نیست». این سخن، جمله‌ای است از نامه‌ای که امام به محمد بن ابی بکر نوشته است، آن گاه که او را به عنوان والی مصر برگزید.
5. «وَ مَنْ لَا يَسْتَقِيمُ بِهِ الْهُدَى يَجُرُّ بِهِ الضَّلَالُ إِلَى الرَّدَى‌»؛ «آن کس که هدایت به راه راستش نیاورد، گمراهی هلاکش کند». از این عبارت به دست می‌آید که «ردی» لازمه و نتیجه ضلالت است.

منابع

1. ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «هدایت و ضلالت»، دانشنامه امام علی ج۲