کسب و کار در معارف و سیره معصوم
تشویق به کار و تلاش
کار و کوشش برای گذران زندگی و ایجاد رفاه برای خانواده و کمک به دیگران جزو سیره معصومان(ع) بوده است. آنان مردم را به کار و تلاش دعوت میکردند و از سستی، تنبلی و بیکاری نهی مینمودند. خود نیز به کار و تلاش اقتصادی میپرداختند. آنان از انجام کار و تلاش به جهت موقعیت اجتماعیای که داشتند، باز نمیایستادند؛ گرچه در مواردی، با نگاههای غیرمنطقی و اعتراضآمیز دیگران مواجه میشدند. راههای کسب درآمد در آن زمان به چند کار محدود میشد: کشاورزی، کارگری، دامداری و تجارت که برای هر یک از چهار راه فوق، میتوان نمونههایی در سیره معصومان دید و آن را ملاک عمل قرار داد. قبل از هر چیز لازم است بهاختصار اشارهای به اهمیت کار و تلاش در نگاه معصومان داشته باشیم.
در روایات متعددی، تلاشگرِ برای تأمین زندگی خانواده، مانند مجاهد در راه خدا، معرفی شده است. امام صادق(ع) میفرماید: «الْكَادُّ عَلَى عِيَالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ»[۱]: «کسی که برای تأمین زندگی خانواده خود تلاش کند، مانند مجاهد در راه خداست». امام رضا(ع) اجر چنین فردی را بالاتر از مجاهد در راه خدا دانسته است[۲]. امام صادق(ع) شرط پاداش مجاهد در راه خدا را برای چنین فردی، کسب درآمد از راه حلال دانسته است[۳]. اسلام برای اینکه جامعهای پویا و بینیاز و دور از فقر و نکبت ایجاد کند، افراد جامعه را به کار و تلاش دعوت نموده و تنبلی و بیکاری را بهشدت زشت شمرده است؛ از سوی دیگر چشمداشت افراد را به مصرف از بیتالمال و اموال عمومی، ناپسند دانسته است. اسلام این قسمت از اموال را برای کسانی قرار داده که به جهاتی دچار فقر شده یا بر اثر حوادث ناملایمی، نیاز پیدا کردهاند. معصومان(ع) خود به کار و تلاش میپرداختند و از هرگونه تنبلی دور بودند. کار و کسب درآمد راههای مختلفی دارد. برخی کارها در آن زمان با دست بوده است، مانند کارگری و کشاورزی و کار در معدن و برخی کارها برای کسب درآمد جنبه دستی نداشته؛ مانند معامله و تجارت که معصومان به همه این شغلها توصیه میکردند.
شیخ صدوق از امام صادق(ع) نقل میکند که امیرالمؤمنین(ع) علی هیزم جمع میکرد و آب میآورد و خانه را جارو و نظافت مینمود و فاطمه گندم آسیاب میکرد، خمیر مینمود و نان میپخت[۴]؛ یعنی هم زن و هم شوهر برای تأمین آسایش زندگی تلاش میکردند و امور خانه را بین خود تقسیم کرده بودند. امام صادق(ع) بیان میکند: امیرالمؤمنین(ع) هزار برده را از درآمدی که با تلاش خود به دست آورده بود، آزاد کرد[۵]. اسلام برای اینکه افراد جامعه اسلامی به کار و تلاش بپردازند و نیازمند به دیگری و حتی بیتالمال نشوند، مسائلی را مطرح کرده است: افراد را از تنبلی نهی کرده و به بینیازی از دیگران توصیه نموده است؛ بهرهبردن از بیتالمال و اموال عمومی را نیز مخصوص افرادی خاص قرار داده است. از سوی دیگر برای اینکه فرد همه چیز را فدای کار نکند و به دیگر مسائل و وظایف دینی خود بیتوجه نباشد، مفاهیم ارزشی متعددی در اسلام مطرح شده است؛ مفاهیمی مانند قناعت، کفاف و زهد که باید مورد توجه و بررسی قرار گیرد.[۶].
منابع
پانویس
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۸۸؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۱۶۸.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۸۸: «الَّذِي يَطْلُبُ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا يَكُفُّ بِهِ عِيَالَهُ أَعْظَمُ أَجْراً مِنَ الْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ».
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۸۸: «إِذَا كَانَ الرَّجُلُ مُعْسِراً فَيَعْمَلُ بِقَدْرِ مَا يَقُوتُ بِهِ نَفْسَهُ وَ أَهْلَهُ وَ لَا يَطْلُبُ حَرَاماً فَهُوَ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ».
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۱۶۹: «كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ(ع) يَحْتَطِبُ وَ يَسْتَقِي وَ يَكْنُسُ وَ كَانَتْ فَاطِمَةُ(س) تَطْحَنُ وَ تَعْجِنُ وَ تَخْبِزُ».
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۷۴: «أَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(ع) أَعْتَقَ أَلْفَ مَمْلُوكٍ مِنْ كَدِّ يَدِهِ».
- ↑ ذاکری، علی اکبر، سیره اقتصادی معصومان در کتابهای چهارگانه شیعه، ص ۳۶.