اطاعت

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

اطاعت در قرآن | اطاعت در حدیث | اطاعت در کلام اسلامی | اطاعت در عرفان اسلامی | مقام اطاعت

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل اطاعت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

• اطاعت به معنای فرمانبرداری است.

واژه‌شناسی لغوی

• این واژه از ریشه "ط‌ ـ‌ و‌ـ‌ ع" "ضد کَرْه" به‌معنای فرمان بردن همراه با خضوع و رغبت است. در تفاوت اطاعت با "اِتّباع" و "اجابت" گفته‌اند: اطاعت فرمانبری از موجودی برتر است، در حالی‌ که اِتّباع، مطلق پیروی با فرمان یا بدون‌ فرمان، و اجابت، پذیرش درخواست موجود زیر دست است.
• واژه اطاعت و مشتقات آن ۷۸ بار در قرآن به‌کار رفته و مضمون آن از برخی آیات نیز که مشتمل بر این واژه و مشتقات آن نیست، استفاده‌ می‌شود.
• اطاعت: پیروی و فرمانبرداری، یکی از وظایف امّت در برابر اوامر خدا و رسول و اولی الأمر است.

اطاعت از اولی الامر

قرآن کریم در کنار اطاعت خدا و پیامبر، به اطاعت از اولی الأمر (ائمه معصومین) فرمان می‌دهد: ﴿أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُولِي الأَمْرِ مِنكُمْ﴾ در کلام حضرت علی(ع)، اطاعت از امام، به عنوان یک فریضه و به خاطر بزرگداشت امامت شمرده شده است: و الطّاعة تعظیما للإمامة در احادیث مربوط به اهل بیت و ائمه(ع)، وظایفی همچون لزوم اقتدا به آنان، تمسّک به آنان، اعتقاد به آنان، تبعیّت از فرمان ایشان، عقب نماندن و جلو نیفتادن از آنان، مقدّم داشتن ایشان،... مطرح است. امام علی(ع) می‌فرماید: انظروا أهل بیت نبیّکم، فالزموا سمتهم و اتّبعوا اثرهم... به خاندان پیامبرتان بنگرید، همراه راه‌ و روش آنان باشید و درپی آنان روید. پیامبر خدا(ص) نیز فرموده است: "تمسّکوا بطاعة أئمّتکم و لا تخالفوهم، فإنّ طاعتهم طاعة اللّه" به فرمانبرداری از امامان خود تمسّک جویید و با آنان مخالفت نکنید، چرا که اطاعت آنان اطاعت خداست، در زیارت جامعۀ کبیره می‌خوانیم: من أطاعکم فقد أطاع اللّه و من عصاکم فقد عصی اللّه و اینگونه است که اطاعت از اهل بیت و امامان، با اطاعت الهی پیوند خورده است و معیار اطاعت الهی، پیروی از این خاندان است. این اطاعت، گاهی نیز با تعبیر عمل به سخنان و اخذ به قول بیان شده است، یا تسلیم امر بودن. حضرت رضا(ع) در معرفی اوصاف شیعه فرمود: "شیعتنا، المسلّمون لأمرنا، ألآخذون بقولنا، المخالفون لأعداءنا، فمن لم یکن کذلک فلیس منّا" در اینکه از اولی الأمر باید اطاعت کرد، سخنی نیست، لکن شیعه، اولی الأمر را ائمه معصومین(ع) می‌داند. برخی از اهل سنت، آنان را اهل حلّ و عقد می‌دانند، یا هرکه را که امّت بر آن اتّفاق کنند لازم الإطاعه می‌شمارند. حق اطاعت، یکی از دو حق امام بر امت است، حق دیگر، یاری و نصرت است. اگر اطاعت از امام نباشد، امام هم نمی‌تواند مسؤولیت رهبری و هدایت را انجام دهد. اطاعت مردمی، پشتوانۀ قدرت اجتماعی و بسط ید امام در عمل به اسلام است. امیرالمؤمنین(ع) در خطبۀ جهادیّۀ خویش، ضمن شکایت از سستی و کوتاهی همراهانش در نبرد با دشمن و ردّ این اتّهام که می‌گفتند: علی مرد شجاعی است، لکن دانش جنگ ندارد، از سابقۀ بیش از چهل ساله خویش در حضور در میدان‌های رزم و جنگاوری یاد می‌کند و می‌فرماید: "و لکن لا رأی لمن لا یطاع" از کسی که اطاعت نکنند، رأیی ندارد، یعنی اشکال در فرماندهی و پیشوایی او نیست، بلکه در عدم فرمانبری و پیروی مردم است.

اطاعت در اصطلاح

اقسام اطاعت

• اطاعت بر دو گونه تکوینی و تشریعی است:

اطاعت تکوینی

اطاعت تشریعی

آثار اطاعت از خدا و رسول

اطاعتهای نامشروع

جستارهای وابسته

• اطاعت پیامبر
• اطاعت پیامبر خاتم
• اطاعت امام

منابع

• جعفرپیشه‌ فرد، مصطفی، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳؛
• محدثی، جواد، فرهنگ غدیر.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: