مشخصات کلی حکومت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
مشخصات کلی حکومت امام مهدی چیست؟ | |
---|---|
![]() | |
موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
مدخل اصلی | مهدویت |
مشخصات کلی حکومت امام مهدی(ع) چیست؟ یکی از پرسشهای مرتبط به بحث مهدویت است که میتوان با عبارتهای متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤالهای مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.
عبارتهای دیگری از این پرسش
پاسخ نخست
- حجت الاسلام و المسلمین دکتر غلام رضا بهروزی لک، در مقاله «حکومت جهانی حضرت مهدی» در اینباره گفته است:
- «جهان شمولی: یکی از ویژگیهای حکومتهای دینی و به طور کلی حکومتهای ایدئولوژیک، جهانگرا [۱] بودن است. حکومت پیامبر اسلام(ص)، که نخستین حکومت اسلامی به شمار میآید، از این خصوصیت بهره میبرد و در مسیر تحقق آن، توفیقهایی در خور به دست آورد. دولت اسلامی پس از پیامبر نیز با گسترش فتوحات، در جهت تحقق این آرمان گام برداشت. بر این اساس، تعیین هر گونه حد و مرز ملی، قومی، زبانی و ... برای گستره حکومت اسلامی، با مبانی نظری آن ناسازگار است. حتی وقتی در سرزمین های اسلامی دو نهاد خلافت "عباسی" و "فاطمی" شکل گرفت، هر کدام مدعی مشروعیت منحصر به فرد بود و مشروعیت دیگری را نفی میکرد. در واقع این امر در مبانی دینی ریشه دارد؛ مبانیای که دعوت اسلامی را در قبیله، منطقه و ملتی خاص محدود نمیداند.[۲] تنها مرز پذیرفته شده در اسلام، تقابل درالاسلام و دارالکفر است. این مرز نیز با پیروزی حق بر باطل و استقرار حکومت جهانی امام عصر(ع) ناپدید خواهد شد. پس حکومت منجی موعود(ع)، به لحاظ دینی بودن، ناگزیر باید جهانی باشد. افزون بر استدلال عقلی، روایات نیز بر جهانی بودن حکومت حضرت مهدی (ع) گواهی میدهند. امام موسی کاظم(ع) در تفسیر آیه: ﴿"الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ"﴾ [۳] فرمود: این آیه درباره آل محمد (ص)، حضرت مهدی (ع) و اصحاب اوست. خداوند آنها را بر مشرق و مغرب حاکم خواهد ساخت.[۴]
- حاکمیت قوانین دینی: چنانکه گذشت، مبنای اداره امور در دولتهای دینی قوانین دینی است. در روزگار حاکمیت امام عصر(ع) قوانین الهی اسلام، عرصههای فردی و اجتماعی را در برمیگیرد و نظام امور انسانها را سامان میبخشد. روایاتی که حضرت مهدی (ع) را احیاگر و تجدید کننده دین میخواند، بر درستی این سخن گواهی میدهد. شاید یکی از ابعاد تجدید و احیا، زنده ساختن نقش اجتماعی - سیاسی دین باشد که در طول تاریخ به تدریج فراموش شده است.
- اهمیت و محوریت رهبری: دیگر خصوصیت کلی حکومتهای دینی، رهبر محوری است. در دولت جهانی حضرت مهدی (ع) نیز نقش رهبر برجسته و چشمگیر خواهد بود. امام به دلیل عصمت و آگاهیاش به احکام شریعت و مصالح و مفاسد، معیار همه امور خواهد بود و مشروعیت نظام سیاسی نیز بر حضور و تأیید امام مبتنی است. بر این اساس، یکی از ارکان اساسی و مهم نظام جهانی حضرت مهدی (ع) نقش فراگیر آن حضرت است. در آن نظام مقدس، امام(ع) به دلیل اهمیت جایگاهش، منشأ تمام قوا شمرده میشود. این واقعیت، نظام جهانی موعود را از اصل قوا بینیاز میسازد، زیرا تفکیک آن به منظور جلوگیری از فساد قدرتمندان و کنترل قوا بر یکدیگر تحقق مییابد و در آن نظام مقدس، به دلیل ویژگیهای عصمت و عدالت رهبری، فساد راه ندارد. افزون بر این، حتی اگر در نظام موعود چنین قوایی وجود داشته باشند، مشروعیت مستقل ندارند و مشروعیت خویش را از رهبر نظام کسب می کنند. بر این اساس، گروهها، احزاب و نهادهای مدنی نیز در آن نظام وضعیتی خاص دارند که در آینده بررسی خواهد شد.
- فضیلت محوری: از ویژگیها مهم و بارز حکومت الهی، محور بودن فضیلتهای اخلاقی است. نظام مقدس حضرت مهدی(ع) از این جهت با نظامهای دیگر تقابل دارد. بدیهی است که این تفاوت بنیادین، از تمایز و تقابل نظریههای سیاسی فضیلت محور و نظریههای سیاسی آزادی محور سرچشمه میگیرد. در نظامهای سیاسی فضیلت محور، هدف پدید آوردن و گسترش زمینههای نیل به فضیلت است. بر این بنیاد، برنامهریزی و تعیین حدود و مرزها ضرورت دارد؛ برای مثال، در مدينه فاضله افلاطون، شاه محور است؛ در نتیجه، به مهندسی اجتماعی میپردازد و حتی درباره چگونگی تعلیم و تربیت و محتوای آن نیز حساسیت نشان میدهد. در مدينه فاضله فارابی نیز رئیس اول، که همان پیامبر یا امام معصوم است، نقشی مشابه ایفا میکند. در این نظامها دولت و رهبران، نقش کلیدی و حیاتی دارند. در نظامهای سیاسی مبتنی بر نظریههای آزادی محور، هدف تأمین حداکثر آزادیهای فردی است و نهاد حکومت در خصوص فضیلت و سعادت معنوی مردم هیچ دغدغهای ندارد؛ بنابراین، مسئله فضیلت و سعادت امری فردی تلقی میشود و هر فرد میتواند به فراخور گرایش خویش آن را دنبال کند. در این جوامع، دولث شر ضروری تلقی میشود و بهترین دولت حداقلترین آن است. زمینهسازی برای سعادت اخروی و دنیوی، از مهمترین اهداف حکومت جهانی حضرت مهدی (ع) به شمار میآید و حتی خصوصیتهای عدالت گستری و جهانی بودنش نیز در این هدف مقدس ریشه دارد.
- مشارکت سیاسی فراگیر از طریق بیعت عمومی: مشارکت سیاسی مردم، ویژگی دیگر حکومتهای الهی است. بر اساس آنچه درباره نظامهای فضیلت محور و آزادی محور بیان شد، مشارکت سیاسی در نظام حضرت مهدی (ع) با نوع مشارکت سیاسی در نظامهای لیبرال و مانند آن، تفاوت دارد. در این حکومت، رابطه فرد و دولت که در امام و کارهای ویژه او تجلی مییابد، رابطه امام و پیرو است و بر هر فرد مؤمن واجب است، در پرتو بیعت با امام و پیروی کامل از وی، زمینه سعادت خویش را فراهم آورد. این رابطه در خصوص گروهها و نهادهای اجتماعی نیز وجود دارد. بیتردید، راز تمایز نوع مشارکت در دولتهای آزادی محور و نظام سیاسی تشیع، در اهداف نظام و ویژگیهای انحصاری رهبران آسمانی نهفته است. در نظامهای آزادی محور، هدف تأمین و تضمین حقوق انسانها در برابر تعدی انسانهای دیگر است؛ بر این اساس، فرد حقوق و اختیارات ویژه مییابد و کسی حق نقض آنها را ندارد. اما در مدينه فاضله شیعی، نگاه به انسان و آزادیهایش، دنیوی و لذت گرایانه نیست. از سوی دیگر، امام(ع) در پرتو عصمت و ویژگیهای انحصاریاش، هرگز در مقام تعدی به حقوق انسانها بر نمیآید؛ از این رو، ماهیت حقوق فردی و حق مشارکت سیاسی در مدینه فاضله شیعی، چهرهای کاملا متفاوت مییابد. در این مدینه، فرد در پی دولت حرکت میکند و در طول یکدیگرند، نه در عرض هم و تقابل با یکدیگر با این توضیح، رابطه امام و احزاب و نهادهای مدنی نیز تبیین میگردد. هدف احزاب و نهادهای مدنی، سامان بخشیدن به منافع و خواستهای همسو به منظور نظارت بر دولت است تا از تعدی دولت مردان بر حقوق افراد جلوگیری شود. این وضعیت در دولت جهانی حضرت مهدی (ع) کاملا دگرگون میگردد. این نظام سیاسی، بر همدلی و رابطه معنوی عاطفی امام ( رئیس دولت) و مردم استوار است. بر این اساس، در نظام سیاسی موعود شيعه، هدف گروهها و احزاب، یاری دادن امام{(ع) است، نه نظارت بر عملکرد وی؛ افراد و گروههای اجتماعی میتوانند امام ا را در نظارت بر عملکرد کارگزاران و نهادهای دولتی یاری دهند. این مشارکت، بازتاب وظیفه اسلامی امر به معروف و نهی از منکر است او می توان آن را "مشارکت سیاسی متعهدانه" در ترویج معروف و جلوگیری از منگر نامیاد. پس از پذیرش جهانی بودن حکومت حضرت مهدی (ع) با پرسشی دشوار روبه رو میشویم: آیا حکومت جهانی آن منجی موعود، به صورت متمرکز اداره میشود یا میتواند فدرال باشد و بخشها و ایالتهایش از نوعی خود مختاری در امور داخلی بهره گیرند[۵]؟ روایات تنها به جهانی بودن حکومت آن حضرت اشاره کرده و از تعیین نوع آن چشم پوشیدهاند. البته تأكیدهای بسیار بر جهانی بودن آن حکومت، وجود دولت یا دولتهایی بیرون از چارچوب آن نظام را نفی میکند؛ هر چند به لحاظ داخلی، امکان دارد حضرت مهدی (ع) حکومت خویش را به مناطق و ایالتهایی تقسیم کند و هر منطقه به تناسب ویژگیهای قومی - منطقهایاش، اختیاراتی داشته باشد. این امر با مبانی نظری حکومت جهانی حضرت مهدی (ع) سازگار است.[۶]»[۷].
پرسشهای وابسته
منبعشناسی جامع مهدویت
پانویس
- ↑ Cosmopolitian
- ↑ درباره بحث مرزهای ملی و نسبت آنها با مبانی حکومت اسلامی ر.ک: سید صادق حقیقت، مسئولیت های فرا ملی در سیاست خارجی دولت اسلامی
- ↑ همان کسانی که هرگاه در زمین به آنها قدر بخشیدیم، نماز را بر پا میدارند؛ سوره حج، آیه ۴۱.
- ↑ لطف الله صافی گلپایگانی، منتخب الأثر في الأمام الثاني عشر(ع)، ص ۵۸۵
- ↑ عبد الرحمن عالم، بنیادهای علم سیاست، ص۳۳۵ - ۳۳۸
- ↑ در روایات مختلف آمده است که حضرت مهدی (ع) برای هر منطقه، نماینده و جانشینی تعیین میکند تا امور آن منطقه را اداره کند (برای مثال ر.ک: محمد بن جریر طبری، دلایل الأمامه، ص ۲۴۰). چنین روایاتی بر حکومت متمرکز دلالت دارند و به طور کلی، قرائت متمرکز در تلقی سنتی از مسئله حکومت جهانی غالب است با این حال، حکومت فدرال نیز با مبانی حکومت جهانی حضرت مهدی (ع) منافات ندارد.
- ↑ بهروزی لک، غلام رضا؛ حکومت جهانی حضرت مهدی، ص ۳۲۶ - ۳۳۱.