علم پیامبر به رسالت
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- مدخل‌های وابسته به این بحث:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم پیامبر به رسالت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
- منظور دانستن خود پیامبر از آغاز ارتباط وحیانی است. این سخن در برابر کلام کسانی و از آن جمله برخی از مستشرقان مانند بلاشر است که با استناد به برخی روایات ضعیف[۱] که در مقدمه خود بر ترجمه قرآن بر اساس سخن گفته این روایات معارض با قرآن می‌گوید، پیامبر در آغاز بعثت خویش به رسالت خود آگاه نبود و همین هم باعث شد که نداند و به دیگرانی مانند رقة بن نوفل مراجعه کند و از آنان در باره حالات خود بپرسد، یا انگیزه‌ای برای کتابت قرآن نداشته باشد و سال‌ها پس از حیات وی نگارش یابد. صرف نظر از نتیجه این دیدگاه، این پرسش مطرح است که آیا واقعاً پیامبر از رسالت خود از آغاز با خبر نبوده و نمی‌دانسته در چه موقعیت تاریخی و فرهنگی قرار گرفته و یا پیامبر آگاه از رسالت خود بوده و می‌دانسته که این وحی که به او می‌شود، مبنای حرکت هدایت مسلمانان قرار می‌گیرد. جدا از حیثیت خود وحی و لوازم دریافت این علم، شواهدی از قرآن دیده می‌شود که حتی در آیات سوره‌های مکی، به ویژه آیات مکی الاوائل و در سال نخست بعثت، پیامبر به عنوان رسول و منذر معرفی می‌شود و یا کلمات و بیان تعبیراتی دیده می‌شود، که خود شاهد بر آگاهی پیامبر را به رسالت و مسئولیت دشوار پیامبر را نشان می‌دهد و خداوند با تعبیرهای مختلف، مانند: انذار، ابلاغ، رسالت خبر از آگاهی پیامبر و مسئولیت وی می‌دهد.
- ﴿رَسُولٌ مِنَ اللَّهِ يَتْلُو صُحُفًا مُطَهَّرَةً﴾[۲] ﴿فِيهَا كُتُبٌ قَيِّمَةٌ﴾[۳]
- ﴿فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تَكُنْ كَصَاحِبِ الْحُوتِ إِذْ نَادَى وَهُوَ مَكْظُومٌ﴾[۴]
- ﴿فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنْتَ مُذَكِّرٌ لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِرٍ﴾[۵]
- ﴿وَاللَّهُ مِنْ وَرَائِهِمْ مُحِيطٌ بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِيدٌ فِي لَوْحٍ مَحْفُوظٍ﴾[۶]
- ﴿إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِلْعَالَمِينَ﴾[۷]، ﴿لِمَنْ شَاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَسْتَقِيمَ وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ﴾[۸]
- ﴿إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ تَنْزِيلًا فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تُطِعْ مِنْهُمْ آثِمًا أَوْ كَفُورًا﴾[۹].
- ﴿لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا بَيَانَهُ كَلَّا بَلْ تُحِبُّونَ الْعَاجِلَةَ وَتَذَرُونَ الْآخِرَةَ﴾[۱۰]
- ﴿إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا﴾[۱۱]
- نکته: در این دسته از آیات به پیامبر یاد آور می‌شود که قرآن تدریجا نازل می‌شود، آیات بر او سخت و دشوار و او کارش ذکر است:
- مهم‌ترین ویژگی وحی نبوی، آنست که تنها از افق اعلی دریافت می‌گردد، توسط سروشی نیرومند تعلیم می‌یابد: « ﴿إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى﴾[۱۲] ﴿عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى﴾[۱۳] ﴿ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوَى﴾[۱۴] ﴿وَهُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلَى﴾[۱۵] سخن فرشته بزرگوار، مطاع، امین، نیرومند است: ﴿إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ﴾[۱۶] ﴿ذِي قُوَّةٍ عِنْدَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ﴾[۱۷]. ﴿مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ﴾[۱۸]
- متفاوت از نزول‌های دیگر همچون نزول باران و لباس و حدید است. از سنخ نزول سکینه ﴿ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَأَنْزَلَ جُنُودًا لَمْ تَرَوْهَا وَعَذَّبَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَذَلِكَ جَزَاءُ الْكَافِرِينَ﴾[۱۹]روح ﴿تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ﴾[۲۰]و ملائکه ﴿وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ﴾[۲۱]﴿وَلَوْ أَنَّنَا نَزَّلْنَا إِلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةَ وَكَلَّمَهُمُ الْمَوْتَى وَحَشَرْنَا عَلَيْهِمْ كُلَّ شَيْءٍ قُبُلًا مَا كَانُوا لِيُؤْمِنُوا إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ يَجْهَلُونَ﴾[۲۲]﴿مَا نُنَزِّلُ الْمَلَائِكَةَ إِلَّا بِالْحَقِّ وَمَا كَانُوا إِذًا مُنْظَرِينَ﴾[۲۳] ﴿إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ﴾[۲۴]است که از امور معنوی، غیبی و غیر مادی است.
- خودآگاهی وحی شونده به حقانیت و صحت قطعی آن و صیانت از خطا و اشتباه است. به این معنا که می‌تواند هویت آن را دریابد. به خوبی درک کند که خاطره شیطانی نیست. آنچه به دست آورده، مبهم و غیر مفهوم نمی‌باشد و به هیچ وجه خطا و باطل در آن راه ندارد[۲۵] ﴿فَأَوْحَى إِلَى عَبْدِهِ مَا أَوْحَى﴾[۲۶] ﴿مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَى﴾[۲۷]. حتی آنچه او عرضه کرده، از چیزهایی است که تردیدناپذیر و به تعبیر خود قرآن: (لاَ رَیبَ فِیهِ) است. (این تعبیر در آیات متعددی درباره قرآن آمده است؛ ر. ک: ﴿ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ﴾[۲۸]، ﴿وَمَا كَانَ هَذَا الْقُرْآنُ أَنْ يُفْتَرَى مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ الْكِتَابِ لَا رَيْبَ فِيهِ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾[۲۹] ﴿تَنْزِيلُ الْكِتَابِ لَا رَيْبَ فِيهِ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾[۳۰]). نبی، در تلقی وحی به گفته قرآن دریافتی فراگیر دارد، هرگز تردید نمی‌کند، دچار اشتباه نمی‌شود. از پیش خود نمی‌تواند سخن بگوید: ﴿قُلْ مَا يَكُونُ لِي أَنْ أُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقَاءِ نَفْسِي إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَى إِلَيَّ﴾[۳۱] مهم‌ترین ویژگی وحی، خودآگاهی وحی شونده به حقانیت و صحت قطعی آن است. مانند الهامات نیست که دچار تردید شود.
- افزون براینکه پیش از آن چیزی نمی‌دانسته، آنچه می‌آورد، گاه خبرهای عادی نیست، که از حواس و تجربه خود استفاده کرده باشد، بلکه اخبار غیبی از گذشته و حال و آینده است: ﴿ذَلِكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ وَمَا كُنْتَ لَدَيْهِمْ﴾[۳۲] ﴿تِلْكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهَا إِلَيْكَ مَا كُنْتَ تَعْلَمُهَا أَنْتَ وَلَا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ﴾[۳۳]
- شاهد دیگر بر این که این معارف از جای دیگر آمده، با قید سمع و شنیدن کلمات، ادا شده که نشان می‌دهد؛ نه تنها آن کلمات بلکه معانی نزدیک به آنها، از جایی دیگر آمده است: ﴿وَأَنَا اخْتَرْتُكَ فَاسْتَمِعْ لِمَا يُوحَى﴾[۳۴] با تعبیرهای: تلاوت و قرائت و تکان دادن زبان بکار می‌برد، که تنها با لفظ قرآن سازگار است و نه با معنای تنها ﴿وَاتْلُ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِن كِتَابِ رَبِّكَ لا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِهِ وَلَن تَجِدَ مِن دُونِهِ مُلْتَحَدًا ﴾ [۳۵]؛ ﴿ فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ وَلا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِن قَبْلِ أَن يُقْضَى إِلَيْكَ وَحْيُهُ وَقُل رَّبِّ زِدْنِي عِلْمًا﴾ [۳۶][۳۷].
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ این مقدمه به صورت مستقل ترجمه و نشر یافته است. ر.ک: در آستانه قرآن، ترجمه محمود رامیار.
- ↑ «(یعنی) پیامبری از سوی خداوند که برگ‌هایی پاک را بخواند،» سوره بینه، آیه ۲.
- ↑ «(که) در آنها نگاشته‌هایی استوار است» سوره بینه، آیه ۳.
- ↑ «پس برای (رسیدن) فرمان پروردگارت شکیبایی پیشه کن و چون «همراه ماهی» (یونس) مباش آنگاه که بانگ برداشت در حالی که اندوهگین بود» سوره قلم، آیه ۴۸.
- ↑ «پس پند بده که تنها تو پند دهنده‌ای تو بر آنان چیره نیستی؛ سوره غاشیه، آیه ۲۲.
- ↑ و خداوند از همه سو فراگیر آنان است (این سخن، جادو و دروغ نیست) بلکه قرآنی ارجمند است، در لوحی نگهداشت؛ سوره بروج، آیه ۲۲.
- ↑ «و تو از آنان برای این (رسالت خویش) پاداشی نمی‌خواهی؛ این (قرآن) جز یادکردی برای جهانیان نیست» سوره یوسف، آیه ۱۰۴.
- ↑ «برای هر کس از شما که بخواهد راه راست در پیش گیرد و جز آنچه خواست خداوند پروردگار جهانیان است؛ نخواهید؛ سوره تکویر، آیه ۲۸-۲۹.
- ↑ «به راستی ما این قرآن را بر تو خرده خرده فرو فرستاده‌ایم. پس برای فرمان پروردگارت شکیبا باش و از هیچ گناهکار یا ناسپاس آنان فرمان نبر؛ سوره انسان، آیه ۲۳-۲۴.
- ↑ زبانت را به (خواندن) آن مگردان تا در (کار) آن شتاب کنی گردآوری و خواندن آن با ماست پس چون بخوانیمش، از خواندن آن پیروی کن سپس شرح آن (نیز) با ماست هرگز! بلکه شما این جهان شتابان را دوست می‌دارید و جهان واپسین را وا می‌گذارید؛ سوره قیامت، آیه: 16-21
- ↑ «ما سخنی سنگین را به زودی بر تو فرو می‌فرستیم» سوره مزمل، آیه ۵.
- ↑ «آن (قرآن) جز وحیی نیست که بر او وحی می‌شود» سوره نجم، آیه ۴.
- ↑ «آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است» سوره نجم، آیه ۵.
- ↑ «توانای خردمندی که راست ایستاد» سوره نجم، آیه ۶.
- ↑ «و او در افق فراتر بود» سوره نجم، آیه ۷.
- ↑ «که این (قرآن) بازخوانده فرستاده‌ای گرامی است» سوره حاقه، آیه ۴۰.
- ↑ «توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد،» سوره تکویر، آیه ۲۰.
- ↑ «آنجا فرمانگزاری امین است؛» سوره تکویر، آیه ۲۱.
- ↑ «آنگاه خداوند آرامش خویش را بر پیامبر خود و بر مؤمنان فرو فرستاد و سپاهیانی را که آنان را نمی‌دیدید؛ فرود آورد و کافران را به عذاب افکند و آن، کیفر کافران است» سوره توبه، آیه ۲۶.
- ↑ «فرشتگان و روح (الامین) در آن، با اذن پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند» سوره قدر، آیه ۴.
- ↑ «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگار ابراهیم، او را با کلماتی آزمود و او آنها را به انجام رسانید؛ فرمود: من تو را پیشوای مردم می‌گمارم. (ابراهیم) گفت: و از فرزندانم (چه کس را)؟ فرمود:» سوره بقره، آیه ۱۲۴.
- ↑ «و اگر ما فرشتگان را به سوی آنان فرو می‌فرستادیم و مردگان با ایشان سخن می‌گفتند و همه چیز را پیش روی آنان گرد می‌آوردیم سر آن نداشتند که ایمان آورند مگر آنکه خداوند بخواهد اما بیشتر آنان نادانی می‌کنند» سوره انعام، آیه ۱۱۱.
- ↑ «ما فرشتگان را جز به حقّ فرو نمی‌فرستیم و آنگاه (که بفرستیم) از مهلت‌یافتگان نخواهند بود» سوره حجر، آیه ۸.
- ↑ «فرشتگان بر آنان که گفتند: پروردگار ما خداوند است سپس پایداری کردند، فرود می‌آیند که نهراسید و اندوهناک نباشید و شما را به بهشتی که وعده می‌دادند مژده باد!» سوره فصلت، آیه ۳۰.
- ↑ تعبیرهایی چون مبین و نور ﴿يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيرًا مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ قَدْ جَاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُبِينٌ﴾ ای اهل کتاب! فرستاده ما نزد شما آمده است که بسیاری از آنچه را که از کتاب (آسمانی خود) پنهان می‌داشتید برای شما بیان می‌کند و بسیاری (از لغزش‌های شما) را می‌بخشاید؛ به راستی، روشنایی و کتابی روشن از سوی خداوند نزد شما آمده است؛سوره مائده، آیه ۱۵. ﴿الر تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْمُبِينِ﴾؛ الف، لام، را؛ این آیات کتاب روشنگر است؛ سوره یوسف، آیه ۱. باطل نبودن ﴿لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ﴾ در حال و آینده آن، باطل راه ندارد، فرو فرستاده (خداوند) فرزانه ستوده‌ای است؛ سوره فصلت، آیه ۴۲. و هزل نبودن ﴿إِنَّهُ لَقَوْلٌ فَصْلٌ﴾ که آن (قرآن) گفتاری جدّی و قاطع است؛ سوره طارق، آیه ۱۳. گویای این نکته است.
- ↑ «پس (خداوند) به بنده خود وحی کرد، آنچه وحی کرد» سوره نجم، آیه ۱۰.
- ↑ «دل، آنچه می‌دید، دروغ نگفت،» سوره نجم، آیه ۱۱.
- ↑ «این (آن) کتاب (است که) هیچ تردیدی در آن نیست، رهنمودی برای پرهیزگاران است» سوره بقره، آیه ۲.
- ↑ «و (چنین) نیست که این قرآن را از سوی کسی بربافته باشند و جز از سوی خداوند باشد؛ بلکه هماهنگ با چیزی است که پیش از آن بوده است و بیان روشن کتاب است، در آن هیچ تردیدی نیست، از سوی پروردگار جهانیان است» سوره یونس، آیه ۳۷.
- ↑ «فرو فرستادن این کتاب (آسمانی) که تردیدی در آن نیست از سوی پروردگار جهانیان است» سوره سجده، آیه ۲.
- ↑ «و چون آیات روشن ما برای آنان خوانده شود کسانی که لقای ما را امید نمی‌برند می‌گویند: قرآن دیگری جز این بیاور یا آن را دگرگون کن! بگو: مرا نسزد که از پیش خود آن را دگرگون کنم. من جز از آنچه به من وحی می‌شود پیروی نمی‌کنم؛ بی‌گمان من اگر با پروردگارم نافر» سوره یونس، آیه ۱۵.
- ↑ «این از خبرهای نهانی است که به تو وحی می‌کنیم و تو هنگامی که آنان تیرچه‌های (قرعه) خود را (در آب) می‌افکندند تا (بدانند) کدام، مریم را سرپرستی کند و هنگامی که با هم (در این کار) ستیزه می‌ورزیدند نزد آنان نبودی» سوره آل عمران، آیه ۴۴.
- ↑ «این از خبرهای غیب است که ما به تو وحی می‌کنیم؛ تو و قومت پیش از این آنها را نمی‌دانستید پس شکیبا باش که سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره هود، آیه ۴۹.
- ↑ «و من تو را برگزیده‌ام پس به آنچه وحی می‌شود گوش فرا ده» سوره طه، آیه ۱۳.
- ↑ سوره کهف، آیه، ۲۷.
- ↑ سوره طه، آیه: ۱۱۴.
- ↑ سعیدیان‌فر، محمد جعفر و ایازی، سید محمد علی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص ۴۶-۴۹.