عصمت موهوبی
 | این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید. |
- این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل عصمت موهوبی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مفهوم‌شناسی
عصمت موهوبی یعنی اینکه عصمت، موهبتی الهی است و به کسانی که این لیاقت را با مجاهدت و تلاش در خود ایجاد کرده‌اند داده می‌شود[۱]. به عبارت دیگر عصمتِ موهوبی بعد از تلاش و کوشش انسان و بعد از به دست آوردن عصمت اکتسابی به برخی از انسانها داده می‌شود[۲]. در تعریف عصمت موهوبی نظریاتی از طرف متکلمین و فلاسفه و... مطرح شده که مورد نقد قرار گرفته‌اند، مانند اینکه گفته شده: عصمت، نوعی از علم موهوب الهی است که معصوم را از خطا و اشتباه در علم و وقوع در معصیت باز می‌دارد[۳]. منتها ایراد سخن آن است که در این صورت عصمت امری جبری است، زیرا هر کس دارای چنین علمی باشد معصوم خواهد بود و این مورد، فخری برای انبیا و امامان به شمار نمی‌آید[۴].
ویژگی‌های عصمت موهوبی
عصمت موهوبی صفات و ویژگی‌هایی دارد:
- قرآن عصمت را موهبتی الهی معرفی می‌کند و اوصاف آن را چنین بیان می‌کند: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا﴾[۵]. فرقان، نیروی شناخت حق از باطل است. در آیۀ دیگری نیز فرموده: ﴿وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا﴾[۶]. در این آیه وصف عصمت، هدایت الهی معرفی شده است. منتها باید دقت داشت لازمۀ رسیدن به عصمت تقوا و تلاش و کوشش معرفی شده است.
- در روایات نیز عصمت، موهوب الهی شمرده شده است که با کسب و تلاش حاصل می‌شود؛ مثل: امام علی(ع) در نامه به اهل مصر فرمودند: «خداوند شما را با هدایتش حفظ و شما را به تقوا ثابت قدم کند»[۷]. امام صادق(ع) فرمودند: «کسی که به خدا تمسک کند و تقوای الهی پیشه نماید خداوند او را حفظ می‌کند»[۸].
- دو فرق اساسی میان عصمت معصومان و غیر معصومان وجود دارد:
پاسخ به شبهه
آیا علم موهوبی منافاتی با اختیار ندارد؟ با عنایت به مطالب گفته شده، موارد زیر قابل توجه است:
- همه مخلوقات برای اینکه خود را به کمال برسانند، به طور ذاتی از علم و اراده برخوردارند.
- خداوند قبل از خلقت، علم ذاتی دارد که تعدادی از مخلوقاتش از علم و اراده‌ای که در حد دیگران به آنها می‌دهد، به اختیار خود در جهت رسیدن به کمال نهایی، در بالاترین حد ممکن از استعدادشان بهره‌برداری می‌کنند. به همین دلیل خدا ـ که علم به این توانایی و وظیفه‌شناسی معصومین دارد ـ برای تشویق، موهبت ویژه‌ای به آنها اعطا کرده است که در نتیجه از گناه، خطا و نسیان، مصون می‌شوند. این موهبت علاوه بر اینکه پاداشی برای معصومین است، وسیله‌ای برای هدایت سایر انسانها به شمار می‌رود. این بخش از دعای ندبه نیز به همین مطلب اشاره دارد: «الَّذِینَ اسْتَخْلَصْتَهُمْ لِنَفْسِکَ وَ دِینِکَ... بَعْدَ أنْ شَرَطْتَ عَلَیْهِمُ الزُّهْدَ فِی دَرَجَاتِ هَذِهِ الدُّنْیَا الدَّنِیَّهِ وَ زُخْرُفِهَا وَزِبْرِجِهَا فَشَرَطُوا لَکَ ذَلِکَ وَ عَلِمْتَ مِنْهُمُ الْوَفَاءَ بِهِ»[۱۰].[۱۱]
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ر.ک: صفرزاده، ابراهیم، عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی ص ۱۱۴-۱۱۹.
- ↑ ر.ک: دیانتی‌پور، نعمتی، عصمت حضرت زهرا(س) الهی یا اکتسابی، ص۱۰۸.
- ↑ المیزان، ج۵، ص۷۸-۸۰؛ ج۱۱، ص۱۶۰-۱۶۴؛ الالهیات، ج۳، ص۱۵۹-۱۶۳؛ سید محسن خرازی، بدایة المعارف، ج۱، ص۲۵۹.
- ↑ ر.ک: صفرزاده، ابراهیم، عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی ص ۱۱۴-۱۱۹.
- ↑ «ای مؤمنان! اگر از خداوند پروا کنید در شما نیروی شناخت درستی از نادرستی می‌نهد» سوره انفال، آیه ۲۹.
- ↑ «و راه‌های خویش را به آنان که در (راه) ما بکوشند می‌نماییم» سوره عنکبوت، آیه ۶۹.
- ↑ میزان الحکمه، ج۳، ص۱۹۹۶-۱۹۹۷.
- ↑ میزان الحکمه، ج۳، ص۱۹۹۶-۱۹۹۷.
- ↑ ر.ک: صفرزاده، ابراهیم، عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی ص ۱۱۴-۱۱۹.
- ↑ مفاتیح الجنان.
- ↑ ر.ک: شریفی، احمدحسین و یوسفیان، حسن، پژوهشی در عصمت معصومان، ص ۶۸ـ۶۶؛ مصنفات شیخ مفید، تصحیح الاعتقاد، ج ۵، ص ۱۲۹ـ۱۲۸.