استدراج
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل استدراج (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
استدراج به معنای مهلتی است که خداوند به بندگان گناهکار خود میدهد و خواسته‌های دنیوی آنها را برآورده میکند و بنده بدون آنکه خود متوجه باشد اندک اندک از رحمت الهی دور و به عذاب او نزدیک میگردد.
معناشناسی استدراج
معنای لغوی
واژه استدراج به معنای فریب دادن و نزدیک کردن تدریجی است.
معنای اصطلاحی
در اصطلاحات علم کلام، یعنی نزدیک ساختن گام به گام و تدریجیِ گنهکاران غافل و لجوج به عذاب الهی، در پوشش برخورداری از نعمت‌های پی‌درپی دنیوی[۱] و در اصطلاح دینی به معنای آن است که خداوند گناهکاران و نافرمانان جسور و بی‌شرم را سریع گرفتار عقوبت نمی‌کند؛ بلکه درهای نعمت خود را بر آنها می‌‌گشاید. حال این فراوانی نعمت یا آنها را از خواب غفلت بیدار میکند که این همان هدایت الهی است و یا بر غرور آنها می‌افزاید و عقوبت را سخت‌تر می‌سازد که این، استدراج است[۲]. این واژه، دو بار در قرآن کریم به کار رفته است[۳].[۴]
استدراج در قرآن
آیه استدراج
متکلمان و استدراج
متکلمان مسلمان، استدراج را در دو معنا به کار برده‌اند:
- امور و کارهای شگفت و فوق‌العاده که از کسانی مانند مرتاضان و راهبان سر می‌زند؛
- مهلتی که خداوند به بندگان گناهکارش میدهد و چون می‌خواهد آنان را نگونبخت (عذاب) کند، خواسته‌های دنیایی‌شان را بر آورده میکند و بنده بدون آنکه خود بداند، اندک اندک از رحمت خدا دور می‌شود و به کیفر او نزدیک میگردد[۵].[۶]
نکتۀ قابل توجه آن است که در استدراج، اخذ و سقوط، تدریجی است، که از بدترین عقوبت‌هاست؛ چون مجال و فرصت توبه کردن را از انسان می‌‌گیرد، یعنی انسان به حالی می‌‌رسد که بعد از آن، لطف و عنایت خدای متعال به هیچ نحو شامل حال او نمی‌شود و از انسان این شایستگی سلب میگردد که خدا او را با گرفتاری و یا حادثه‌ای خاص متوجه خودش سازد و نجاتش بخشد. استدراج الزاماً در بدکاری و بدکرداری دامان انسان را نمی‌گیرد، بلکه افرادی که حتی به نعمت‌های ظاهری متنعم باشند و ظاهراً هیچ اشکالی در کارشان وجود ندارد، بیشتر باید از این وحشت کنند که مبادا مغضوب پروردگار و در معرض استدراج باشند[۷].
منابع
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ .ر.ک. جمعی از نویسندگان، دانشنامه کلام اسلامی، ماده «استدراج».
- ↑ اصول کافی، ج ۴، ص ۱۸۹؛ تاج العروس، ج ۲، ص ۴۱؛ تفسیر نمونه، ج ۷، ص ۳۳.
- ↑ ﴿وَالَّذِينَ كَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَيْثُ لاَ يَعْلَمُونَ﴾«و آنان را که آیات ما را دروغ شمردند آرام‌آرام از جایی که درنمی‌یابند فرو خواهیم گرفت» سوره اعراف، آیه ۱۸۲؛ ﴿فَذَرْنِي وَمَن يُكَذِّبُ بِهَذَا الْحَدِيثِ سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَيْثُ لا يَعْلَمُونَ﴾«بنابراین مرا با آن کسان که این سخن را دروغ می‌شمرند وابگذار! به زودی آنان را آرام آرام از جایی که درنیابند فرو می‌گیریم» سوره قلم، آیه ۴۴.
- ↑ ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۷۳.
- ↑ ر.ک. دائرة المعارف تشیع، ۲/ ۱۰۰.
- ↑ ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۷۴.
- ↑ ر.ک. محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۲۹.