محمد بن عمر کشی
مقدمه
ابو عمرو محمد بن عمر بن عبدالعزیز کشی از مردم «کش» از شهرهای ماوراءالنهر [۱] یا از روستاهای گرگان است. [۲] از شاگردان خاص محمد بن مسعودی سمرقندی معروف به عیاشی بود و از وی بهره فراوان برد. در واقع تربیت شده مکتب او بود و در خانه او که محل اجتماع شیعیان و اهل علم به شمار میآمد، به سر میبرد و فردی مورد وثوق و باشخصیت شمرده میشد؛ ولی از افراد ضعیف، بسیار روایت نقل میکرد.[۳] شیخ طوسی او را از کسانی که از امامان(ع) روایت نکردهاند، آورده و مینویسد: وی فردی ثقه و بصیر به اخبار، رجال و دارای اعتقادی نیکو بود و کتابی در رجال دارد که ابومحمد تلعکبری آن را روایت کرده است. [۴] کشی در رجال خویش از ۵۳ تن ازجمله عیاشی، محمد بن قولویه قمی، ابراهیم بن نصیر کشی و علی بن محمد بن قتیبه نیشابوری روایت کرده[۵] و افرادی چون جعفر بن محمد قولویه و حیدر بن محمد سمرقندی از او روایت کردهاند. [۶] رجالشناسان شیعه، وی را ثقه، باشخصیت و مستقیم العقیده میدانند[۷] و اینکه برخی نوشتهاند وی از افراد ضعیف روایت کرده، با شخصیت و وثاقت او سازگار نیست. بلی، شاید نظرشان این باشد که او به افرادی اعتماد کرده و روایت آنان را آورده که از نظر ما افراد ضعیفی هستند. [۸] پُرواضح است که شهرت و عظمت اصلی کشی به جهت کتابی است که در رجال دارد، این کتاب، یکی از چهار کتاب معتبر و مهم رجالی شیعه است؛ بلکه میتوان ادعا کرد کتاب وی معتبرترین مأخذ و قدیمیترین سند تاریخی شیعه در دوران نخست دوران زندگی امامان(ع) است که در آن، رابطه شیعه با امامان خویش(ع) و تشکیلات آنان و دستهبندیهای داخلی، رقابتها و ادعاهای بیجای برخی از مدعیان تشیع، شناخت طبقات، غلات، سیره امامان(ع) در جرح و تعدیل راویان و خط مشی اقلیت شیعه در برابر دستگاه خلافت یافت میشود. البته آنچه منظور اصلی وی بود، شناخت روایات مربوط به راویان و رجال است. [۹]
کتاب کشی که به کتاب معرفه الناقلین عن الائمه الصادقین(ع) شهرت داشته، [۱۰] فعلاً موجود نیست. کتاب یاد شده نزد شیخ طوسی بوده و شیخ آن را تلخیص کرده و به نام اختیار معرفه الرجال در دسترس همگان قرار داده است. سید بن طاووس درباره تهیه و تنظیم این کتاب توسط شیخ طوسی مینویسد: شیخ طوسی در روز سه شنبه ۲۶ صفر ۴۵۶ هجری، پنج سال پیش از وفاتش املای آن را در نجف برای شاگردان آغاز کرد و فرمود: این روایات را از کتاب رجال ابی عمرو محمد بن عمرو بن عبدالعزیز برگزیدم و آن را مختصر کردم. [۱۱] از محتوای کتاب بر میآید که کشی فهرست تألیفات برخی از راویات را نیز گزارش کرده که مرحوم شیخ آنها را به اتکای کتاب فهرست خویش حذف کرده است. [۱۲] در رابطه با رجال کشی و کتاب اصلی که خود وی تألیف کرده، برخی نوشتهاند در آن علوم فراوانی است؛ ولی اشتباهات بسیاری نیز دارد[۱۳] که میتوان مدعی شد این اشتباهات از ناسخ یا ناسخان بوده؛ نه از خود کشی. درگذشت وی را در سده چهارم حدود سال ۳۴۰ هجری دانسته اند[۱۴].[۱۵]
منابع
- جمعی از پژوهشگران، فرهنگنامه مؤلفان اسلامی ج۲
پانویس
- ↑ معجم البلدان ۴ / ۴۶۲.
- ↑ روضات الجنات ۶ / ۱۳۰.
- ↑ رجال (النجاشی) ۲ / ۲۸۲.
- ↑ الفهرست (الطوسی) ۱۴۱؛ رجال (الطوسی) ۴۹۷.
- ↑ اختیار معرفه الرجال ۱۴ ـ ۱۷ (مقدمه).
- ↑ قاموس الرجال ۹ / ۴۸۶.
- ↑ رجال (الطوسی) ۴۹۷؛ خلاصه الاقوال ۱۴۶.
- ↑ اختیار معرفه الرجال ۱۳ (مقدمه).
- ↑ اختیار معرفة الرجال ۷ ـ ۹ و ۱۲.
- ↑ معالم العلما ۱۰۲.
- ↑ فرج المهموم ۱۳۰ ـ ۱۳۱.
- ↑ اختیار معرفه الرجال ۶ ـ ۷ (مقدمه).
- ↑ رجال (النجاشی) ۲ / ۲۸۲.
- ↑ الاعلام ۶ / ۳۱۱.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، فرهنگنامه مؤلفان اسلامی ج۲، ص۴۲۶-۴۲۷.