تولید اقتصادی در معارف و سیره علوی
مقدمه
امیرمؤمنان در یکی از سخنان خویش خطاب به محمد بن ابی بکر می‌فرماید: «پرهیزگاران هم سود دنیا را می‌برند هم سود آخرت را»[۱]. در الگوی پرهیزگاران، مشارکت با اهل دنیا در بهره‌گیری از نعمت‌های آن و شرکت در تولید و تجارت و... وجود دارد؛ گرچه اهل دنیا (آنان که با اصالت دادن به دنیا و راضی شدن به زندگی آن از آخرت باز مانده‌اند)، در آخرت اینها شریک نیستند. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که اشتغال به تولید و تجارت در بخش‌های گوناگون صنعت و کشاورزی، و مشارکت جدی در فعالیت‌های مختلف اجتماعی و پذیرش مسئولیت، با آخرت‌گرایی در الگوی علوی پرهیزگاران کاملاً سازگار است.
سیره عملی حضرت نیز نشان می‌دهد که در عرصه تولید، جدیت فراوانی از خود نشان می‌داده؛ به طوری که درآمد حاصل از تولید یا تجارت وی، به ویژه در بخش کشاورزی، بسیار فراتر از نیازهای شخصی یا خانوادگی‌اش بوده است. بدیهی است که آن حضرت درآمد مازاد بر نیاز (البته حداقل نیازهایی که گاهی به دنبال ایثار و برگزیدن تأمین نیازهای ضرور دیگران، بر آورده نمی‌شد) را به مصارف دیگران اختصاص می‌داد. زراره از امام باقر(ع) نقل می‌کند که فرمود: مردی، امام علی(ع) را با کیسه‌ای از هسته‌های خرما دید و از او پرسید: اینها چیست؟ امام فرمود: صد هزار درخت خرما است؛ إن شاء الله. امام همه آن هسته‌ها را کاشت و یک دانه از آنها را نیز وانگذاشت[۲].
این‌گونه ظهور در عرصه اقتصادی، اولاً اهتمام عملی حضرت را به کار و کوشش اقتصادی می‌رساند و ثانیاً بهره‌گیری از دنیا را برای رسیدن به آخرت باقی نشان می‌دهد. امام فرمود: «خداوند، پیشه‌ور امین و درست‌کار را دوست دارد»[۳]. وی با تأکید بر کار و کوشش در این دنیا، در تفسیر آیه ﴿وَأَنَّهُ هُوَ أَغْنَى وَأَقْنَى﴾[۴] فرمود: «یعنی هر انسانی را به معیشتش بی‌نیاز کرد و به کسب دستش خشنود ساخت»[۵].
امام علی(ع) با تأکید بر خودبسایی در اقتصاد خانواده و بی‌نیازی از دیگران می‌فرمود: در تجارت‌های گوناگون شرکت کنید که باعث غنا و بی‌نیازی شما از دیگران می‌شود»[۶]. می‌توان ترغیب امام به کار و کوشش اقتصادی و اشتغال برای کسب روزی و درآمد را از این سخن او استفاده کرد. وی در وصیتش به امام حسن مجتبی(ع) فرمود: «اشتغال به کار و تولید و حرفه داشتن همراه با عفت، بهتر از غنا و ثروتمندی همراه با فجور است»[۷]. امیر مؤمنان(ع) در کنار انجام وظایف دینی و دعوت به آخرت، خود، در مدینه به آباد کردن زمین می‌پرداخت و اوقاف امام علی(ع) در سیره حضرت مشهور است و این همه، وی را الگوی مجسم جمع کننده بین دنیا و آخرت می‌نمایاند[۸].[۹]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۲۷، ص۲۸۹.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۲.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۱۳.
- ↑ «و اوست که بی‌نیاز می‌گرداند و سرمایه می‌بخشد» سوره نجم، آیه ۴۸.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۲.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۴.
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۳۱، ص۳۰۷.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۲ و ج۱۳، ص۳۱۲.
- ↑ خادم علی‌زاده، عبدالامیر، مقاله «دنیا و آخرت»، دانشنامه امام علی، ج۷، ص ۱۴۴.