عید غدیر در کلام اسلامی

مقدمه

با تدبیر امامان اهل‌بیت(ع) روز غدیر خم یعنی هیجدهم ذی‌الحجه، بزرگ‌ترین عید اسلامی معرفی شد، تا بدین وسیله حدیث غدیر در تاریخ و فرهنگ اسلامی تثبیت شود. در واقع، ریشه عید غدیر به پیامبر اکرم(ص) باز می‌گردد، زیرا آن حضرت، پس از آنکه ولایت امیرالمؤمنین(ع) بر مسلمانان پس از خود را اعلام کرد، به حاضران در غدیر خم دستور داد تا منصوب شدن امیرالمؤمنین(ع) به مقام شامخ ولایت بر مؤمنان را به او تبریک گویند. مسلمانان دستور پیامبر(ص) را انجام دادند و ابوبکر و عمر در این باره پیشتاز بودند. روشن است که تهنیت و شادباش گویی از لوازم و آداب عید نزد اقوام مختلف و امت اسلامی بوده است. ویژگی عید اسلامی این است که علاوه بر آداب و رسوم عادی، با آداب و مناسک دینی و معنوی همراه است. محدثان نقل کرده‌اند که طارق بن شهاب که از اهل کتاب بود در مجلس عمر بن خطاب حضور داشت، وقتی سخن از آیه ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ﴾ به میان آمد گفت: “اگر چنین آیه‌ای در بین ما نازل شده بود، روز نزول آن را عید می‌گرفتیم”. هیچ یک از مسلمانانِ حاضر در آن مجلس، سخن او را رد نکرد.

امامان اهل‌بیت(ع) که روز غدیر خم را بزرگ‌ترین عید اسلامی دانسته‌اند، خود حکمی را تشریع نکرده‌اند، بلکه آن را از رسول اکرم(ص) روایت کرده‌اند، چنان‌که فرات بن ابراهیم کوفی از امام صادق(ع) روایت کرده که او از پدرش و پدرش از نیاکانش و آنان از رسول اکرم(ص) روایت کرده‌اند که فرمود: “روز غدیر خم بزرگ‌ترین اعیاد امت من است و آن روزی است که خداوند به من دستور داد تا برادرم علی بن ابی‌طالب(ع) را به عنوان راهنمای امتم منصوب کنم، تا پس از من به واسطه او هدایت شوند، و آن روزی است که خداوند، دین را در آن کامل، و نعمتش را بر امتم تمام کرد و از دین اسلام راضی شد”.

اگر چه عید غدیر در میان شیعیان جایگاه بسیار والایی دارد، از گزارش‌های تاریخی به دست می‌آید که در دوره‌های پیشین، این عید به شیعیان اختصاص نداشته و در میان مسلمانان، مرسوم و معروف بوده است، چنان‌که ابوریحان بیرونی، آن را از اعیاد اسلامی شمرده است. ابن‌طلحه شافعی نیز گفته است: “روز غدیر خم، روزی است که امیرالمؤمنین(ع) در شعر خود از آن یاد کرده و آن روز عید به شمار آمده است، زیرا در آن روز پیامبر(ص) امیرالمؤمنین(ع) را به این منزلت رفیع نایل ساخت”.

از عبارت‌های مختلف ابن‌خلّکان نیز به دست می‌آید که عید غدیر از اعیاد اسلامی نزد عموم مسلمانان بوده است، چنان‌که درباره المستعلی فرزند المستنصر گفته است: “در روز عید غدیر خم، یعنی روز هیجدهم ذی‌الحجه در سال ۴۸۷ ق با او بیعت شد”. همچنین درباره المستنصر بالله گفته است: “در شب پنج شنبه، دوازده‌شب مانده به آخر ذی‌الحجه در سال ۴۸۷ ق وفات کرد، و آن شب عید غدیر خم، یعنی شب هیجدهم ذی‌الحجه بود”.