آیا خواندن غیر خداوند لازمه‌اش شرک به خداوند است؟ (پرسش)

آیا خواندن غیر خداوند لازمه‌اش شرک به خداوند است؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ شیعه
مدخل اصلی	توسل
مدخل وابسته	شرک
تعداد پاسخ	۱ پاسخ

آیا خواندن غیر خداوند لازمه‌اش شرک به خداوند است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث شیعه است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی شیعه مراجعه شود.

پاسخ نخست

رستم‌نژاد

حجت الاسلام و المسلمین مهدی رستم‌نژاد، در کتاب «پاسخ به شبهات وهابیان علیه شیعه» در این‌باره گفته است:

«در پاسخ به این شبهه چند نکته قابل تذکر است:

نکته نخست: واژه «دعا» به معنای ندا، در لغت عرب مترادف با معنای عبادت نیست. در قرآن هم در موارد بسیاری این واژه در معانی دیگر به کار رفته است. برای نمونه قرآن از زبان نوح پیامبر(ص) نقل می‌کند: ﴿رَبِّ إِنِّي دَعَوْتُ قَوْمِي لَيْلًا وَنَهَارًا﴾. روشن است که منظور از دعوت کردن در این گونه موارد به معنای خواندن به راه راست و هدایت است و ربطی به مسئله دعا کردن ندارد. قرآن از زبان ابلیس نقل می‌کند که فردای قیامت به پیروان خود می‌گوید: ﴿وَمَا كَانَ لِيَ عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطَانٍ إِلَّا أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي﴾.

بنابراین، این طور نیست که واژه دعا» در همه جا به معنی عبادت یا هر خواندنی به معنی عبادت باشد. اگر هر صدا زدنی مترادف با «عبادت» باشد، پس وهابیان درباره امثال این آیه چه می‌گویند: ﴿يَا يَحْيَى خُذِ الْكِتَابَ﴾ یا ﴿يُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هَذَا﴾ آیا این نوع صدا زدن‌ها هم «عبادت» محسوب می‌شود؟! ناگفته پیداست که در این موارد، منظور فقط صدا زدن و نام بردن است و ربطی به عبادت و خضوع ندارد.

نکته دوم: مقصود از خواندن در آیاتی چون ﴿وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا﴾ یا آیه ﴿لَهُ دَعْوَةُ الْحَقِّ وَالَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ﴾ مطلق خواندن نیست، بلکه در این موارد به کمک قرائنی که در کلام است، مقصود خواندنی است که مترادف با پرستش است؛ زیرا این آیات درباره نفی بت پرستی است و مخاطب آیه کسانی هستند که بت‌های‌شان را با اعتقاد به الوهیت می‌خواندند. افزون بر این که در آیه نخست، یعنی آیه ﴿وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا﴾ قید ﴿مَعَ اللَّهِ﴾ می‌رساند که نباید کسی را در عرض خدا و همتای خدا خواند و صدا زد. روشن است اگر کسی می‌گوید: «يَا رَسُولَ اللَّهِ‌» پیامبر(ص) را همتای خدا نمی‌داند بلکه او را «رسول خدا» خوانده است!. در آیه دوم، یعنی آیه ﴿لَهُ دَعْوَةُ الْحَقِّ وَالَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ﴾ نیز تعبیر به ﴿مِنْ دُونِهِ﴾ گواه بر این است که مخاطب آیه بت‌پرستانی هستند که بت‌های خویش را به عنوان خدایان می‌خواندند. بهترین گواه بر این که بت‌پرستان با چنین اعتقادی بت‌های‌شان را می‌خواندند، آیه ذیل است که می‌فرماید: ﴿فَمَا أَغْنَتْ عَنْهُمْ آلِهَتُهُمُ الَّتِي يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ شَيْءٍ﴾. چنان که ملاحظه می‌شود در این آیه، سخن از آلهه است که نشان می‌دهد آنها بت‌ها را خدا می‌شمردند؛ از این رو منظور از خواندن در این موارد به معنای عبادت کردن است.

شاهد دیگر آن‌که در بسیاری از آیات این مضمون گاه با لفظ «عبادت» و گاه با تعبیر «دعاء» وارد شده است، همین جایگزینی در تعبیر، نشان می‌دهد این نوع از خواندن، خواندن معمولی نیست، بلکه چون با اعتقاد به الوهیت بت‌ها همراه است، «عبادت» شمرده می‌شود برای نمونه قرآن در یک جا می‌فرماید: ﴿قُلْ أَنَدْعُو مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَنْفَعُنَا وَلَا يَضُرُّنَا﴾ که از واژه «تدعوا» استفاده کرده و در جای دیگر همین مضمون با واژه «عبادت» بیان شده است: ﴿قُلْ أَتَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَلَا نَفْعًا﴾ از این که گاه از تعبیر «أندعوا» و گاه هم از تعبیر «أتعبدون» استفاده شده بیانگر آن است که مراد از «دعا و دعوت» در این موارد همان «عبادت» است. بنابراین، آیات مورد استدلال وهابیان، هیچ ارتباطی با سخن محل بحث ندارد؛ بحث درباره کسی است که می‌خواهد پیامبر یا مرد صلاحی را صدا بزند در حالی که نه او را خدا می‌داند و نه حتی برای او استقلالی قائل است، بلکه او را به عنوان بنده خالص خدا می‌داند و از این رو او را می‌خواند. آیا اساساً به مخیله مسلمانی خطور می‌کند که پیامبرش را در عرض خدا بخواند و معیتی برای او و خدا قائل باشد؟!.

گذشته از این که مسلمانی که عباراتی چون: «یا محمد و یا علی» را به کار می‌برد هرگز استقلالی برای آن حضرات قائل نیست بلکه از آن رو که آنان را بنده خدا و واسطه فیض می‌داند از روح بلندشان مدد می‌گیرد؛ زیرا خداوند منان هنگام یاد اولیایش، رحمتش را بر بندگانش نازل می‌کند: عند ذكر الأولياء تنزل الرحمة. به هر حال این چه تصور غلطی است که وهابیان نسبت به سایر مسلمانان گمان می‌برند و آنان را به همین بهانه‌های واهی و خیالی به شرک و کفر و بدعت متهم می‌کنند؟! بلکه بالاتر به همین بهانه فتوا به قتل آنها می‌دهند؟!.

خواندن غیر خدا، اگر با اعتقاد به الوهیت مدعو نباشد، به معنی عبادت او نیست؛ ولی مشرکان از آنجا که بت‌هایشان را با اعتقاد به الوهیت می‌خواندند، عبادت آنها محسوب می‌شد؛ از این رو خواندن آنها معادل عبادت کردن‌شان به شمار می‌آمد. روشن است که چنین مطلبی ربطی به مسلمانان ندارد؛ زیرا هیچ مسلمانی، جز برای خدا برای احدی الوهیت قائل نیست».