آیا قرآن اقتباس از کتاب‌های آسمانی پیشین است؟ (پرسش)

آیا قرآن اقتباس از کتاب‌های آسمانی پیشین است؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ قرآن
مدخل بالاتر	قرآن
مدخل اصلی	قرآن در کلام اسلامی
تعداد پاسخ	۱ پاسخ

آیا قرآن اقتباس از کتاب‌های آسمانی پیشین است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث قرآن است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی قرآن مراجعه شود.

پاسخ نخست

مهدی سازندگی

حجت الاسلام و المسلمین سازندگی در کتاب «عصمت پیامبران اولوالعزم» در این‌باره گفته‌ است:

«ادعای نشئت گرفتن کل قرآن یا لااقل بخشی از آن، از تورات یا انجیل در آثار مستشرقان سابقه زیادی دارد. آنچه این دسته از مستشرقان را به این مدعا رسانده، همگونی آموزه‌های قرآن و کتب مقدس است. این استدلال که از آنجا که مفاهیم مشابه و مشترک در قرآن و کتب مقدس وجود دارد و از آنجا که کتب مقدس پیش از قرآن بودند و عالمان آن ادیان قبل از اسلام با جزیرة العرب ارتباط نزدیک داشتند، پس قرآن که ابتکار محمد(ص) است، بر اساس کتب مقدس ایجاد شده است، یک مقدمه پنهان و اشتباه دارد؛ و آن این است که اگر چند متن با هم مشابه باشند و مفاهیم مشترک داشته باشند، ناگزیر برخی از برخی دیگر گرفته شده‌اند! حال آنکه دو فرض دیگر نیز متصور است:

1. اتفاقی بودن مشابهت قرآن و عهدین؛ (البته این احتمال قائل قابل اعتنایی ندارد؛ از این رو از پرداختن به آن خودداری می‌شود).
2. برخورداری از خاستگاه مشترک و نشئت گرفتن از یک منبع.

این بدیهی است که ادیان الهی از منشأ واحدی سرچشمه گرفته و همین امر موجب می‌شود که جوهره اصلی ادیان - بنابر فرض سلامت از تحریف - یکی باشد. در ادیان توحیدی ابراهیمی وجود پاره‌ای از مشترکات در زمینه‌های اعتقادی، احکام و معارف، توصیه‌های اخلاقی، قصص و سرگذشت‌ها، امری انکارناپذیر است و صراحت قرآن به دعوت اهل کتاب به پایبندی به پاره‌ای از اشتراکات انکارناپذیر است. از سوی دیگر قرآن نزول وحی بر پیامبر را بدعت و امری تازه و بی‌سابقه ندانسته و اشاره می‌کند که برخی مطالب قرآن در صحف اولین و کتاب پیشینیان وجود دارد. این دلایل و عوامل باعث شده است تا برخی مستشرقان و قرآن پژوهان بر این باور باشند که قرآن اقتباسی است از ادیان گذشته به ویژه از کتاب تورات و انجیل؛ از این رو برخی مستشرقان سعی در ارایه دلایل و اسنادی نموده‌اند.

در این بخش به تبیین تفاوت ماهوی و جوهری آموزه‌های قرآنی با مطالب تورات و انجیل پرداخته می‌شود که گاه قرآن به صراحت آنها را به تحدی کشیده و گاه به مذمت کسانی پرداخته است که قرآن را بر ساخته رسول الله و یا اساطیر اولیه و افسانه پیشینیان دانسته است. برخی خاورشناسان این اندیشه را رواج می‌دهند که پیامبر اسلام(ص) شاگرد دانشمندان یهودی و مسیحی بوده است. آن گاه قضایای اسلامی را به ریشه‌های یهودی و نصرانی باز می‌گردانند. علت این اصرار آن است که بسیاری از خاورشناسان مردان کلیسا و یا علمای دین و روحانی بوده‌اند؛ از این رو می‌کوشند هر خیری را به تورات و انجیل نسبت دهند؛ به ویژه پس از تشکیل دولت اسرائیل تلاش بسیاری صورت پذیرفته است تا هر میراث اسلامی و عربی به ریشه ای یهودی بازگردانده شود. البته برخی خاورشناسان خود به رد این نظریه پرداخته‌اند. دکتر موریس بوکای- که مدتی به مطالعه تطبیقی قرآن و تورات و انجیل مشغول بوده است- اظهار می‌دارد که جوانب علمی قرآن کاملا منحصر به فرد است و بسیاری از مطالب آن چنان دقیق و استوار است که هرگز نمی‌توان تصور کرد در آن روزگار کسی به آنها وقوف داشته است. این در حالی است که مثلا تورات خطاهای علمی شگفت انگیزی دارد. یکی از شبهاتی که مستشرقان بر قرآن کریم وارد می‌کنند این است که حضرت محمد(ص) در تألیف قرآن از یهودیت، به ویژه تورات کمک گرفته است. به باور آنان، این کمک در قصص قرآنی بیشتر بوده است. آنان بر این شبهه خیلی تأکید می‌کنند تا القا کنند قرآن وحیانی نیست و ساخته بشر است. ورقة بن نوفل، بحیرای راهب، یعیش، عداس، سیار، جبر و دیگران از این دست افراد هستند.

نظر صحیح برخورداری از منشأ واحد و خاستگاه مشترک قرآن و دیگر کتاب‌های آسمانی است. البته مشابهت اجمالی آیات قرآن با آموزه‌های کتاب مقدس که عمده‌ترین دلیل مدعیان اقتباس قرآن از آن کتاب است، اعم از مدعاست؛ چراکه این مشابهت می‌تواند به دلیل وحدت خاستگاه مشترکات این دو کتاب، یعنی وحی آسمانی باشد. این مشابهت نیز می‌تواند دلیل محکمی باشد بر اینکه مشترکات تورات با قرآن، از تحریف مصون مانده است؛ چراکه تنها کتاب آسمانی تحریف نشده، قرآن است: لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ».