ابن واضح

موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

احمد بن اسحاق بن جعفر بن وهب بن واضح یعقوبی اصفهانی عباسی مصری، ملقب به «ابن واضح» از مورخان و جغرافی دانان مشهور است که کتاب‌هایش منبع مهم و معتبری در این دو موضوع به شمار می‌‌رود. یعقوبی اصالتاً اصفهانی و متولد بغداد بود. او که در علم نجوم مهارت داشت و به شعر نیز می‌‌پرداخت، دورانی را در مشرق زمین و دورانی را در مغرب سپری کرد. جوانی‌اش را در ارمنستان و در خدمت طاهریان بود و فتوحات این حاکمان را در کتابی نوشت. سپس به هند و آن گاه به مصر و بلاد مغرب رفت و نزد طولونیان از منزلتی برخوردار شد، به همین جهت مسعودی او را مصری دانسته است. پدرش از کارمندان دستگاه برید عباسیان بود که به این جهت نیز یعقوبی را عباسی لقب داده‌اند. طبری در چند مورد از کتاب تاریخ خود، واضح جد یعقوبی را با عنوان مولی منصور یا مهدی عباسی یاد کرده و از ولایت او بر مصر خبر می‌‌دهد.

این مورخ در جریان حمایت واضح از ادریس بن عبدالله حسنی، از وی با وصف رافضی خبیث یاد می‌‌کند که نشان از تشیع جد یعقوبی دارد. بلاذری و مقدسی هم به شیعه بودن واضح تصریح می‌‌کنند. درباره تشیع خود یعقوبی نیز نمی‌توان تردید کرد؛ زیرا از جای جای کتاب تاریخ او می‌‌توان به امامی بودنش پی برد. وی بر خلاف مورخان معاصر خود، به واقعه غدیر و بسیاری از مناقب امیرمؤمنان علی (ع) تصریح نموده و از خلفا جز آن حضرت، به امیرمؤمنان یاد نمی‌کند. از امامان شیعه به تفصیلی که در دیگر تواریخ عمومی وجود ندارد، سخن می‌‌گوید و با تجلیل از آن بزرگواران، احادیثی از ایشان را نقل کرده است. درباره خلفا، به جای تعبیر خلافت فلانی، کلمه ایام به کار برده و از عنوان خلافت پرهیز نموده است. یاقوت حموی تاریخ وفات یعقوبی را سال ۲۸۴ه‍ نوشته، لکن گفته‌اند که او در کتاب «مشاکلة الناس» از حوادث سال ۲۸۹ه‍ سخن گفته و در کتاب «البلدان» سقوط طولونیان به سال ۲۹۲ه‍ را گزارش کرده است، از این رو چنین بر می‌‌آید که در ثبت تاریخ مرگ او اشتباهی رخ داده و تاریخ درگذشت ابوجعفر احمد بن اسحاق بن واضح مصری عسال که در صفر سال ۲۸۴ه‍ بوده و شباهت نسبی با احمد یعقوبی دارد، برای احمد بن ابی یعقوب یعقوبی ثبت شده است. آثاری از او که امروز در دست است، عبارت‌اند از: کتاب تاریخ البلدان و مشاکلة الناس لزمانهم. او همچنین کتاب‌های المسالک و الممالک فتح افریقیه و اخبارها؛ اخبار الطاهریین؛ مقتل ابی عبدالله، اخبار الامم السالفه و جغرافیای بیزانس را داشته که به دست ما نرسیده است.

منابع

1. جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱