ابوامیه تغلبی
ابوامیه تغلبی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابوامیه تغلبی در تراجم و رجال - ابوامیه تغلبی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد| ابوامیه تغلبی | |
|---|---|
 تصویر کهنی از مدینه | |
| نام کامل | ابوامیه تغلبی |
| جنسیت | مرد |
| از قبیله | بنوتغلب بن وائل بن قاسط |
مقدمه
ابوامیه، منسوب به قبیله معروف بنوتغلب بن وائل بن قاسط از ربیعة بن نزار است[۱]. ابن حجر، مدخلی با این نام و لقب دارد و ذیل آن به اختلاف‌های موجود در نام، نسب و نیز سند روایت نقل شده از وی اشاره کرده است. این شخص را (اگر وجود خارجی داشته باشد) به دلیل روایتی که از پیامبر شنیده و نقل کرده است، صحابی دانسته‌اند[۲].
آن روایت چنین است: ابواُمَیّه تغلبی می‌گوید: به حضور پیامبر شرفیاب و مسلمان شدم. حضرت اسلام و همچنین چگونگی دریافت زکات را از مسلمانان قومم به من آموخت. من رفتم و در بین راه بازگشتم و گفتم: یا رسول الله! همه چیز را آموختم جز زکات را. آیا از ایشان عُشریّه بگیرم؟ فرمود: « لَيْسَ عَلَى المُسْلِمِينَ عُشُورٌ إِنَّمَا العُشُورُ عَلَى اليَهُودِ، وَالنَّصَارَى »[۳]ز
در راوی اول این خبر اختلاف است: مردی بکری[۴]؛ مردی از بکر بن وائل از دایی‌اش[۵]؛ مردی از بکر بن وائل، دایی حرب بن عبیدالله(ثقفی)[۶]؛ حرب بن عبیدالله ثقفی از یکی از دایی‌هایش[۷]؛ همو از پدرش[۸]؛ همو از پدرش و از ابوامیه پدر بزرگش[۹]؛ حرب بن هلال ثقفی از ابواُمیه تغلبی[۱۰]؛ همو از ابوامیه ثعلبی (از بنو ثعلبه)[۱۱] همو از ابوامامه تغلبی[۱۲]؛ همو از جد مادری‌اش ابوامیه تغلبی[۱۳]؛ حرب از جد مادری خود و او از پدرش[۱۴]؛ جندب بن هلال از ابوامیه تغلبی[۱۵]؛ حرب بن ابی حرب[۱۶]؛ و این روایت را با اختلاف اندکی در الفاظ، از طریق عطاء بن سائب از هانیء از جدش سلمة بن سلامه ثعلبی از پیامبر روایت کرده‌اند[۱۷].
این روایت از طرق مختلف از ثوری، جریر، ابوالاحوص، سفیان، یشکری، نصیر، و حماد بن سلمه و همگی از عطاء بن سائب گزارش شده است. ابن حجر[۱۸] می‌گوید: این روایت در دو زمان پیش و پس از اختلاط (حواس پرتی) عطاء، از وی نقل شده است. از این رو، روایت‌های پس از اختلاط وی اعتبار ندارد و با روایت‌های قبلش متفاوت است. مزی می‌گوید: راویان از عطاء مختلف‌اند، و گویا آنچه ثوری از وی نقل می‌کند، می‌پذیرند و به روایت‌های جریر، ابوالاحوص و نصیر اعتنا نمی‌کنند[۱۹]. ابن حجر گزارش ثوری را بر دیگران مقدم می‌دارد؛ زیرا وی «قدیم السماع» از عطاء بوده است[۲۰]. بخاری می‌گوید: این روایت با روایات دیگری متابعت نشده است که ضعف آن را جبران کند[۲۱]. از سوی دیگر، همین روایت از سه طریق دیگر؛ وکیع از سفیان از عطا از حرب، وکیع از ثوری از عطا از حرب، و یشکری از ثوری از عطا از حرب، از پیامبر به صورت مرسل گزارش شده است[۲۲]. همین روایت را «مرفوعاً» از ابوهریره نقل کرده‌اند که ابن حبان[۲۳] و ابن عدی[۲۴] آن را باطل دانسته‌اند.
ابن اثیر برای رفع برخی اختلاف‌های موجود می‌گوید ثعلبی و بکری در یک سلسه سند- ثَعلَبةُ بن عُکابَة بن صَعب بن علی بن بَکر بن وائل - قرار دارند. روشن است که احتمال تصحیف میان تغلبی و ثعلبی، و میان ابوامیه و ابوامامه بسیار زیاد است. ابن اثیر در جایی دیگر می‌گوید: جندب بن هلال، خطاست و حرب بن هلال، صحیح است[۲۵]. اما از همه مهم‌تر، سخن ابن حجر است که می‌گوید: عطاء میان حرب بن هلال و حرب بن عبیدالله خلط کرده و این دو را که در واقع یکی هستند، دو تن نامیده است[۲۶]، ابن حجر در جایی دیگر می‌گوید: گمان می‌کنم ابن هلال همان ابن عبیدالله است[۲۷]. حرب بن عبیدالله بن عمیر ثقفی مشهور و صحیح است و با جستجو و تتبعی که انجام گرفت، در هیچ‌جا و در هیچ گزارشی جز همین روایت، نامی از حرب بن هلال به میان نیامده است. به نظر می‌رسد در مورد لقب ابوامیه بتوان تغلبی بودن را پذیرفت؛ زیرا در میان ایشان عده‌ای از نصارا وجود داشتند[۲۸] و این روایت در مورد خراج و عشریه اهل ذمه است. از این روایات در ابواب فقهی مربوط به خراج، جزیه و عشور استفاده شده است.
به نظر می‌رسد با توجه به تصحیف‌ها و ضعف‌های یاد شده، نظر ابن حجر مبنی بر این است که آن گزارش مشتمل بر «عن جده ابی‌امه» به «ابی‌امیه» تصحیف شده است. از این رو، او اولی را صواب می‌شمارد[۲۹]. اگر این نظر صحیح باشد، مطابق گزارش ابن سعد نیز هست[۳۰]. مؤید دیگر اینکه، برخی این حدیث را ذیل عنوان «حدیث رجل من بنی تغلب» آورده‌اند[۳۱]. بدین ترتیب، شخصی به نام ابوامیه تغلبی در بین صحابه نداریم و این روایت از حرب بن عبیدالله، از جد مادری‌اش، مردی از تیره بنی تغلب از پیامبر گزارش شده است.[۳۲]
منابع
پانویس
- ↑ سمعانی، ج۱، ص۴۷۰.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۷.
- ↑ ابوداوود، ج۲، ص۴۴.
- ↑ بخاری، ج۳، ص۶۰.
- ↑ احمد بن حنبل، ج۳، ص۴۷۴ و ج۴، ص۳۲۲ و ج۵، ص۴۱۰.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۳۹۶.
- ↑ بخاری، ج۳، ص۶۰؛ احمد بن حنبل، ج۳، ص۴۷۴ و ج۴، ص۳۲۲ و ج۵، ص۴۱۰.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۷.
- ↑ بخاری، ج۳، ص۶۰؛ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۷.
- ↑ احمد بن حنبل، ج۳، ص۴۷۴ و ج۴، ص۳۲۲ و ج۵، ص۴۱۰.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۳۹۶.
- ↑ بخاری، ج۳، ص۶۰.
- ↑ ابن سعد، ج۶، ص۵۹، حرب بن هلال الثقفی عن ابی امه.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۷.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۷.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۳۹۶.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۳، ص۱۲۵.
- ↑ الاصابه، ج۷، ص۲۷.
- ↑ مزی، ج۵، ص۵۳۰؛ برای مقایسه و بررسی بیشتر ر. ک: مزی، ج۵، ص۵۲۸-۵۳۱.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۴، ص۳۳۸.
- ↑ بخاری، ج۳، ص۶۰.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۴، ص۳۳۷ و ج۷، ص۲۷.
- ↑ ابن حبان، ج۱، ص۲۷۷.
- ↑ ابن عدی، ج۳، ص۴۶.
- ↑ ابن اثیر، ج۵، ص۱۴۰.
- ↑ ابن حجر، لسان المیزان، ج۲، ص۱۸۵.
- ↑ ابن حجر، تعجیل المنفعه، ص۹۲.
- ↑ ابن ابی شبیه، ج۳، ص۸۸.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۷، ص۲۷؛ همو، تعجیل المنفعه، ص۴۴۶.
- ↑ ابن سعد، ج۶، ص۵۹۶.
- ↑ ابن سعد، ج۶، ص۵۹؛ احمد بن حنبل، ج۱، ص۴۱۰.
- ↑ حیدری آقایی، محمود، مقاله «ابوامیه تغلبی»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۱۲۸-۱۲۹.