ابن حمزه طوسی
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
آشنایی اجمالی
ابوجعفر محمد بن علی بن حمزه عمادالدین طوسی معروف به ابن حمزه مشهدی و ابوجعفر ثانی یا ابوجعفر متأخر از این رو بر وی اطلاق شده که پس از فقیه و متکلم بزرگ شیعه، شیخ طوسی بوده و در کنیه و اسم و لقب با وی تشابه داشته است. [۱] از حیات فردی و اجتماعی او در منابع ذکری به میان نیامده است. شیخ منتجب الدین از وی به عنوان امام، فقیه، عالم، واعظ و متکلم یاد کرده، سپس به آثار وی اشاره می‌‌کند[۲] و از آنجا که منتجب الدین در ذکر آثار ابن حمزه سند خود را ذکر نمی‌کند، استظهار می‌‌شود از معاصران وی بوده است. [۳] گذشته از این، به گفته برخی از محققان، ابن حمزه در سال ۵۶۰ه از تألیف کتاب خود الثاقب فی المناقب فراغت یافته[۴] و بنابراین باید گفت وفات او پس از این سال رخ داده است.
از ویژگی‌های او دادن فتاوایِ نادر است که میان فقهای شیعه دیده نمی‌شود؛ برای نمونه، وی بر خلاف قول مشهور، بلوغ دختر را در ده سالگی دانسته است. [۵] از استادان او ابوجعفر محمد بن حسین بن جعفر شوهانی است که در مشهدالرضا(ع) از او حدیث شنیده و از او نیز روایت کرده است. [۶] سید جلال الدین عبدالحمید بن شمس الدین فخّار بن معد علوی حسینی نیز از او روایت می‌‌کند. [۷] محدث قمی، ابن شهرآشوب را نیز از شاگردان وی دانسته است. [۸] قبر ابن حمزه در کربلا، خارج باب النجف معروف است. [۹]
آثار او عبارت‌اند از: الثاقب فی المناقب، مؤلف خود این نام را برای کتاب خویش برگزیده، [۱۰] با وجود این شیخ منتجب الدین از این کتاب به عنوان المعجزات یاد کرده است. [۱۱] این کتاب در ذکر معجزات و مناقب پیامبر اعظم(ص)، حضرت زهرا(س) و ائمه معصومین(ع) و همچنین در ذکر معجزاتی است که در قرآن برای پیامبران ذکر شده است؛ الوسیلة الی نیل الفضیله این کتاب در ضمن کتاب جوامع الفقهیه[۱۲] و همچنین به تحقیق عبدالعظیم البکاء و بار دیگر به تحقیق شیخ محمد حسون به چاپ رسیده است و به اختصار، مشتمل بر تمام ابواب فقهی است. متأخران از ابن حمزه همه بر این کتاب اعتماد کرده و از آن نقل کرده‌اند. [۱۳] به گفته افندی برخی درباره مصنف این کتاب به اشتباه رفته‌اند؛ [۱۴] ولی یحیی بن سعید هُذَلی حلی در کتاب نزهة الناظر ضمن نقل قول از این کتاب به تألیف این کتاب به دست ابن حمزه (ابوجعفر متأخر) تصریح کرده است، [۱۵] الواسطه در فقه، الرائع فی الشرائع، مسائل فی الفقه. [۱۶] أفندی به نقل از شیخ زین الدین در رسالة الجمعه کتاب نهج العرفان الی هدایة الایمان را نیز از آثار عمادالدین طبرسی برشمرده و می‌‌گوید: ظاهرا منظور همان ابن حمزه عمادالدین طوسی است و ناسخان به اشتباه به جای ابن حمزه طوسی، طبرسی نوشته‌اند. [۱۷] شایان ذکر است آقا بزرگ طهرانی نیز کتابی به نام نهج العرفان الی سبیل الایمان در فقه را به عمادالدین حسن بن علی بن محمد طبری نسبت داده است، [۱۸] بنابراین در اینکه نهج العرفان دو کتاب است یا کتاب واحد با دو عنوان متفاوت، و در اینکه مؤلف آن چه کسی است، جای تأمل وجود دارد. بعضی نیز از کلام سید رضی الدین بن طاووس در کتاب غیاث سلطانِ الوری که می‌‌گوید "وقد حکی ابن حمزه في کتابه في قضاء الصلاة" استظهار کرده‌اند ابن حمزه کتاب یا رساله ای به عنوان قضاء الصلاة نیز داشته است.[۱۹] نبیل رضا علوان مصحح کتاب الثاقب فی المناقب در مقدمه به نقل از أفندی دو کتاب التعمیم و التنبیه را هم از آثار وی برشمرده است؛ [۲۰] درحالی که افندی به نقل از شیخ حسین بن مفلح صیمری این دو کتاب را از آثار شیخ حسن بن حمزه جعفری دانسته است[۲۱].[۲۲]
منابع
جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۴
پانویس
- ↑ الذریعه ۵ / ۵.
- ↑ فهرست منتجب الدین ۱۶۴.
- ↑ الذریعه ۵ / ۵.
- ↑ طبقات أعلام الشیعه ۲ / ۲۷۳.
- ↑ اللمعة الدمشقیه، کتاب الصوم ۲۹.
- ↑ الثاقب فی المناقب ۱۲۷ و ۳۶۹.
- ↑ بحار الأنوار ۱۰۵ / ۷۶.
- ↑ الفوائد الرضویه ۵۶۴.
- ↑ طبقات أعلام الشیعه ۲ / ۲۷۳.
- ↑ الثاقب فی المناقب ۳۶.
- ↑ فهرست منتجب الدین ۱۶۴.
- ↑ جوامع الفقهیه ۶۹۸.
- ↑ موسوعة طبقات الفقهاء ۶ / ۲۸۴.
- ↑ ریاض العلماء ۵ / ۱۲۳.
- ↑ نزهة الناظر فی الجمع بین الاشباه والنظائر ۶.
- ↑ فهرست منتجب الدین ۱۶۴.
- ↑ ریاض العلماء ۵ / ۱۲۳.
- ↑ الذریعه ۲۴ / ۴۲۱.
- ↑ روضات الجنات ۶ / ۲۶۶.
- ↑ الثاقب فی المناقب ۹.
- ↑ ریاض العلماء ۵ / ۱۲۳.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج4، ص 346 - 347.