ابومحمد جزائری

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

مقدمه

از راویان امام رضا (ع). اطلاع چندانی درباره وی در منابع نیامده است. در منابع حدیثی، به نقل محمد بن سلیمان آمده است که مردی از اهل جزیره در دیداری با امام رضا (ع) شاهد پرسشی درباره تفسیر آیه ﴿وَإِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ[۱] بود که به راستی، طلبکار چه میزان باید در انتظار باشد و آیا برای آن حدی وجود دارد. امام در پاسخ فرمود: باید آن قدر منتظر بماند تا خبر افلاس او به حاکم شرع برسد. پس از آن حاکم باید از سهم غارمین، غرامت او را بدهد، در صورتی که در راه خدا خرج کرده باشد. در ادامه، ابومحمد وارد گفت‌وگو می‌شود و در همین زمینه سؤال خود را چنین مطرح می‌کند: اگر معلوم نباشد در راه خدا خرج کرده یا در مسیر گناه و معصیت، چه باید کرد؟ امام در جواب او فرمود: فرد باید از هر جایی می‌تواند قرض خود را بدهد[۲].

به رغم روایت موجود، هیچ یک از کتب رجالی درباره ابومحمد سخنی به میان نیاورده‌اند و کتاب‌های متأخر نیز وی را فرد مجهولی دانسته‌اند که محمد بن سلیمان از او نقل حدیث کرده است[۳]. در متون اولیه، صرفاً به گونه پیش‌گفته، یعنی «مردی از جزیره» از او یاد شده است، اما عطاردی در مسند الامام الرضا (ع) او را با لقب جزائری شناسانده است[۴]، در حالی که جزائری نسبت کسانی است که از اهالی جزائر عراق باشند[۵] و منسوب به جزیره؛ محلی در دیاربکر در شمال عراق و به طور خاص، جزیرۀ ابن‌عمر. اینان نیز جزری خوانده می‌شوند[۶]، نه جزایری. مگر گفته شود از جزائر عراق است، چنان‌که منسوبان به جزیرة الخضراء، مکانی در اندلس، به جزیری ملقب می‌گردند[۷]. بنابراین، چون محل انتساب ابومحمد به درستی روشن نیست، حسب گمانه‌ای معقول می‌توان وی را از جزیره عراق دانست و طبعاً لقب جزائری چندان وجاهت نمی‌یابد، همان‌طور که لقب جزیری بی‌مبنا می‌شود، آن‌گونه که در کتاب راویان امام رضا (ع) در مسند الرضا (ع) آمده است[۸]. تأکید بر این نکته لازم است که در هیچ یک از متون اولیه، همراه کنیۀ ابومحمد، لقبی ذکر نشده است.

در کتاب الوافی روایت پیش‌گفته نقل شده، اما به جای کنیۀ ابومحمد، ابونجاد آمده است[۹]، کنیه‌ای که در جای دیگر تکرار نشده است. از این‌رو شاید بتوان آن را ناشی از خطای استنساخ یا تصحیف دانست.[۱۰][۱۱]

منابع

پانویس

  1. «و اگر تنگدست باشد، مهلتی باید تا گشایشی یابد» سوره بقره، آیه ۲۸۰.
  2. الکافی، ج۵، ص۹۳-۹۴؛ مختلف الشیعة، ج۵، ص۳۷۶؛ وسائل الشیعة، ج۱۸، ص۳۳۶.
  3. معجم رجال الحدیث، ج۲۳، ص۴۷؛ المفید من معجم رجال الحدیث، ص۷۲۳.
  4. مسند الإمام الرضا (ع)، ج۲، ص۵۱۵.
  5. اللباب، ج۱، ص۲۷۷.
  6. الأنساب، سمعانی، ج۲، ص۵۷؛ اللباب، ج۱، ص۲۷۸.
  7. الأنساب، سمعانی، ج۲، ص۵۷؛ اللباب، ج۱، ص۲۷۸.
  8. راویان امام رضا (ع) در مسند الرضا (ع)، ص۴۶.
  9. کتاب الوافی، ج۱۸، ص۷۸۹.
  10. منابع: الأنساب، عبدالکریم بن محمد معروف به سمعانی (۶۲ق)، تعلیق: عبدالله عمر بارودی، بیروت، دار الجنان، اول، ۱۴۰۸ق؛ راویان امام رضا در مسند الرضا، عزیزالله بن محمد عطاردی قوچانی (معاصر)، تهران، انتشارات عطارد، اول، ۱۳۸۸ش؛ الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، سوم، ۱۳۶۷ش؛ کتاب الوافی، محمدمحسن بن مرتضی معروف به فیض کاشانی (۱۰۹۱ق)، تحقیق: ضیاء الدین حسینی، اصفهان، مکتبة الإمام أمیر المؤمنین علی اول، ۱۴۱۵ق، اللباب فی تهذیب الأنساب، علی بن محمد شیبانی معروف به ابن اثیر جزری (۶۳۰ق)، تحقیق: احسان عباس، بیروت، دارصادر، ۱۴۰۰ق، مختلف الشیعة، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۵ق؛ مسند الإمام الرضاعلا، عزیزالله بن محمد عطاردی قوچانی (معاصر)، مشهد، کنگره جهانی امام رضا، اول، ۱۴۰۶ق؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سید ابو القاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق؛ المفید من معجم رجال الحدیث، محمد جواهری (معاصر)، قم، نشر محلاتی، دوم، ۱۴۲۴ق؛ وسائل الشیعة (تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة)، محمد بن حسن معروف به حر عاملی (۱۱۰۴ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، پنجم، ۱۴۰۳ق.
  11. شریفی، مرضیه، مقاله «ابومحمد جزائری»، دانشنامه امام رضا، ج۱، ص ۵۶۰.