استغاثه در فقه سیاسی

مقدمه

استغاثه: طلب انقاذ از بلاء^[۱] و طلب نصرت و یاری کردن^[۲]. اصل آن "غوث" به معنای اعانه و نصرت دادن بعد از سختی^[۳]. ﴿فَاسْتَغَاثَهُ الَّذِي مِنْ شِيعَتِهِ عَلَى الَّذِي مِنْ عَدُوِّهِ﴾^[۴].

یاری‌ خواستن در رنج‌ها و بلایایی که بر سر انسان‌ها می‌آید، هنگامی مفهوم می‌یابد که خودِ فرد یا جمع توان دفع آن را نداشته باشند. در قرآن کریم استغاثه به درگاه خداوند از جانب بندگان توصیه و وعده نصرت و اجابت نیز داده شده است: ﴿إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُرْدِفِينَ﴾^[۵]. این آیه شریفه اشاره به جنگ بدر دارد که مسلمانان نخستین بار در مقابل لشکر منظم مشرکان قریش قرار گرفتند و به درگاه الهی استغاثه کردند و خداوند آنان را نصرت و پیروزی بخشید.

استغاثه از انسان نیز در قرآن وارد شده است: ﴿فَاسْتَغَاثَهُ الَّذِي مِنْ شِيعَتِهِ عَلَى الَّذِي مِنْ عَدُوِّهِ﴾^[۶]. این آیه شریفه به قصه حضرت موسی (ع) اشاره دارد که شاهد درگیری یکی از فرعونیان با فردی از پیروان خود از بنی‌اسرائیل بود و او از حضرت موسی (ع) یاری‌طلبید و دخالت آن حضرت موجب قتل فرد فرعونی شد.

فطرت انسانی و روحیّه نوع‌ دوستی فرد حکم می‌کند که به یاری افرادی که استغاثه از بلا و ستم می‌کنند، همت کند. در روایات و احادیث اسلامی نیز بر فریادرسی مظلومان بسیار تأکید شده است^[۷].

↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۷، ص۲۷۸.
↑ حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۶۱۸.
↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۴، ص۴۰۰.
↑ «آنکه از گروه (خود) او بود در برابر آنکه از دشمنانش بود از وی یاری خواست» سوره قصص، آیه ۱۵.
↑ «(یاد کن) آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود» سوره انفال، آیه ۹.
↑ «آنکه از گروه (خود) او بود در برابر آنکه از دشمنانش بود از وی یاری خواست» سوره قصص، آیه ۱۵.
↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص۸۴.