بحث:آیا قیام یمانی از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)

1. پژوهشگران مرکز فرهنگی تبلیغی آینده سازان؛
پژوهشگران مرکز فرهنگی تبلیغی آینده سازان پژوهشگران مرکز فرهنگی تبلیغی آینده سازان، در کتاب «پرسمان نوجوان» در این‌باره گفته‌اند: «یمانی؛ او سرداری از سرزمین یمن است که قیام او پیش از ظهور رخ می‌دهد. وی از طرفداران امام زمان(ع) است که برای یاری آن حضرت، از یمن به سوی امام می‌آید. او مردی صالح و مؤمن است که علیه بدی‌ها و انحرافات قیام می‌کند و با تمام توان با بدی‌ها و تباهی‌ها می‌ستیزد».

روایاتی که اصل قیام یمانی را مطرح کرده‌اند

• از نشانه‌‏های حتمی ظهور حضرت مهدی(علیه السلام)، خروج سرداری از اهل یمن است که مردم را به حق و عدل دعوت می‏‌کند. در مصادر شیعه، روایات فراوانی در این‏ باره وجود دارد، منتها روایات قیام یمانی بر چند دسته‌اند:
• دسته‌ای از روایات فقط به اصل قیام یمانی پرداخته‌اند، از جمله:

1. امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «خُرُوجُ الثَّلَاثَةِ الْخُرَاسَانِيِّ وَ السُّفْيَانِيِّ وَ الْيَمَانِيِّ فِي‏ سَنَةٍ وَاحِدَةٍ فِي شَهْرٍ وَاحِدٍ فِي يَوْمٍ وَاحِدٍ وَ لَيْسَ فِيهَا رَايَةٌ بِأَهْدَى مِنْ رَايَةِ الْيَمَانِيِّ يَهْدِي إِلَى الْحَقِ‏»
2. امام رضا(علیه السلام) فرمودند: «پیش از این امر، سفیانی و یمانی خواهند بود ...»
3. در روایتی طولانی از امام باقر(علیه السلام) نقل شده می‏‌فرمایند: «در بین پرچم‌ها پرچمی راهنماتر از پرچم یمانی نیست، آن پرچم هدایت است، زیرا شما را به صاحبتان دعوت می‌‏کند، وقتی یمانی خروج کند فروش اسلحه بر مردم حرام می‏‌شود و همگی تسلیم خواهند بود. وقتی یمانی بیرون آمد به سوی او بشتاب زیرا پرچم او پرچم هدایت است، و بر هیچ مسلمانی حلال نیست که در مقابل او پرچمی‏ بلند کند. هر کس این کار را بکند، اهل آتش است زیرا وی به حق و راه مستقیم دعوت می‌‏کند.»

• در این روایات صرفاً به همزمانی قیام یمانی و سفیانی و خراسانی اشاره شده است و اینکه هدایت‌کننده‌ترین پرچم، پرچم یمانی است، ولی سخنی از حتمی بودن یا نبودن قیام یمانی به میان نیامده است.

روایاتی که قیام یمانی را از نشانه‌های ظهور دانسته‌اند

• دسته‌ دوم، قیام یمانی را از نشانه‌های ظهور دانسته‌اند:

1. امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «خَمْسٌ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ‏ مِنَ الْعَلَامَاتِ الصَّيْحَةُ وَ السُّفْيَانِيُّ وَ الْخَسْفُ بِالْبَيْدَاءِ وَ خُرُوجُ الْيَمَانِيِّ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ»
2. همچنین فرمودند: «پیش از قیام قائم پنج نشانه هست: بانگ آسمانی، سفیانی، خسف، قتل نفس زکیه و یمانی.»

• در این روایات به نشانۀ ظهور بودن قیام یمانی اشاره شده، ولی تصریح به حتمی بودن آن نشده است.

روایاتی که بیانگر حتمی بودن قیام یمانی است: روایت اول

• در میان مجموعه احادیثی که نشانه‌های ظهور را به حتمی و غیر حتمی تقسیم کرده‌اند، در دو روایت به حتمی بودن قیام یمانی تصریح شده است. روایت اول از امام صادق(علیه السلام) چنین نقل شده است: «النِّدَاءُ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ السُّفْيَانِيُّ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ الْيَمَانِيُّ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ كَفٌّ يَطْلُعُ مِنَ السَّمَاءِ مِنَ الْمَحْتُومِ.»
• در نسخه کتاب الغیبة نعمانی که مرحوم غفاری آن را تصحیح کرده، روایت به شکل فوق آمده، اما در کتاب‌های بحارالانوار و اثبات الهداة که این روایت را از الغیبة نعمانی روایت کرده‌اند، جملۀ «اليَمَانِيُّ مِنَ الْمَحْتُومِ» وجود ندارد. بر این اساس، این روایت علاوه بر ضعف سند، از جهت نسخه نیز دارای مشکل است چرا که در بعض منابع این روایت لفظی که بر حتمی بودن دلالت می‌کند ذکر نشده است، از این رو نمی‌توان بر مبنای آن قاطعانه قضاوت کرد.

روایاتی که بیانگر حتمی بودن قیام یمانی است: روایت دوم

• حدیث دوم را عمر بن حنظله از امام صادق(علیه السلام) نقل کرده است: «قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ خَمْسُ عَلَامَاتٍ مَحْتُومَاتٍ الْيَمَانِيُّ وَ السُّفْيَانِيُّ وَ الصَّيْحَةُ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ وَ الْخَسْفُ بِالْبَيْدَاء»
• در کافی و الغیبة نعمانی نیز همین روایت نقل شده است؛ اما در این دو کتاب واژۀ "محتومات" وجود ندارد. از آنجا که هر سه، روایت را از عمر بن حنظله از امام صادق(علیه السلام) نقل کرده‌اند، نمی‌توان آن را بیش از یک حدیث دانست. روایت نعمانی سند معتبری ندارد، اما روایت کافی معتبر است، هم‌چنان‌که به نظر می‌رسد، نقل شیخ صدوق نیز از نظر سندی اطمینان‌پذیر است. بنابراین، در برابر ما یک روایت با دو نقلِ متفاوت وجود دارد: در یک نقل «خَمْسُ عَلَامَاتٍ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِم‏» است و در نقل دیگر «قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ خَمْسُ عَلَامَاتٍ مَحْتُومَاتٍ». به لحاظ سند روایت، سند روایت کافی از سند روایت کمال الدین معتبرتر است زیرا در سند کمال الدین حسین بن حسن بن ابان وجود دارد که در کتاب‌های رجالی قدما توثیق نشده است، هرچند ابن داود وی را توثیق کرده است.
• علاوه بر اینکه مسألۀ تقسیم نشانه‌های ظهور به حتمی و غیرحتمی، آن‌قدر مسلم بوده است که گاهی اصحاب ائمه(علیهم السلام) از حتمی یا غیرحتمی بودن برخی از نشانه‌ها سؤال می‌کردند. این سؤالات نشان‌دهنده مسلم بودن اصل تقسیم نشانه‌ها به حتمی و غیرحتمی است. در حالی که نقل نشده یکی از اصحاب در مورد حتمی بودن قیام یمانی سؤال کند. از میان نشانه‌های ظهور معمولاً پنج علامت در کنار هم ذکر می‌شوند و گاهی این پنج علامت به حتمیت توصیف شده‌اند، مثلاً ابوحمزه ثمالی می‌گوید: از امام باقر(علیه السلام) سؤال کردم: آیا خروج سفیانی از حتمیات است؟ فرمودند: «نَعَمْ وَ النِّدَاءُ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ طُلُوعُ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا مَحْتُومٌ وَ اخْتِلَافُ بَنِي الْعَبَّاسِ فِي الدَّوْلَةِ مَحْتُومٌ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ مَحْتُومٌ وَ خُرُوجُ الْقَائِمِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ مَحْتُومٌ» البته با این همه برخی از دانشمندان قائل به حتمی بودن قیام یمانی هستند.

نتیجه گیری

• آنچه از مجموع روایات متعددی که درباره یمانی وارد شده است به دست می‏‌آید، در مورد قیام یمانی دو دیدگاه وجود دارد بسیاری از دانشمندان قیام یمانی را از نشانه‌های حتمی ظهور می‌دانند، چنانچه قول معروف و مشهور نیز همین است. ولی در عین حال برخی از دانشمندان دلایل حتمی بودن قیام یمانی را کامل نمی‌دانند. البته فراوانی روایاتی که در مورد قیام یمانی وارد شده به حدی است که می‌توان گفت: این روایات می‌توانند یک واقعه تاریخی را اثبات کنند زیرا در نقطه مقابل دلیلی وجود ندارد که [حتمی بودن] قیام یمانی را نفی کند.
• بنابراین اصل حرکت و قیام یمانی دارای دلیل معتبر است، ولی سایر خصوصیات و ویژگی‌های مربوط به آن و جزئیات دیگر، با رعایت ضوابط سندی قابل اثبات نیست. به عبارت دیگر خروج یمانی، به طور اجمال از نشانه‌‏های حتمی ظهور است؛ هرچند جزئیات و چگونگی خروج وی روشن نیست.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: