«یکی از مقامات حائز اهمیت ائمه(ع) عین الله بودن ایشان است. که هم با آیات قرآن قابل اثبات است و هم مجموعه‌ای از احادیث بر آن دلالت صریح دارد.
معنای عین الله، نخست باید دید که عین الله بودن اهل بیت(ع) به چه معناست: در تفسیر عین الله بیان‌ها و احتمال‌های مختلفی مطرح شده است؛ که عبارتند از:
۱. شاهد بر خلق یا اعمال آنها.[۱] ۲.شاهد روز قیامت.[۲] ۳.بهترین افراد، خواص خدا، اصفیاء الله.[۳] ۴.وسیله نظر رحمت خدا.[۴] ۵.وسیله‌ی نظر رحمت خدا به دلیل ولایت ائمه (ع) و وسیله‌ی نظر نقمت خدا بخاطر بغض اهل بیت (ع).[۵] ۶.حافظ دین خدا.[۶] ۷.واسطه نگاه خدا به خلق به یک اعتبار و واسطه نگاه خلق به خدا به اعتبار دیگر.[۷] ۸.کسی که به مصالح کلی و جزئی خلق نظر می‌کند.[۸] ۹.کسی که نابینایی، دو بینی، خواب غفلت و بیداری بر او وارد نمی‌شود. ۱۰.مطلع بر خلق، کسی که چشمش تمام آسمان‌ها و زمین‌ها را می‌بیند.[۹] ۱۱.کسی که خدا برای ایجاد و افاضه مصالح و هدایت بندگان بواسطه او به خلق نظر می‌نماید.[۱۰]
آنچه به نظر نگارنده می‌رسد این است که همه این احتمالات صحیح است و هر کدام از یک زاویه متفاوت به یک مقام نگریسته‌اند.
آیات و روایات دال بر عین الله بودن اهل بیت(ع): در آیات قرآن از این مقام به عنوان مقام "رؤیت اعمال مردم"، "شهادت بر خلق یا اعمال خلق" یاد شده است. در اینجا به دو مورد از آنها اشاره می‌کنیم. در روایات نیز تصریح به عین الله بودن امامان(ع) گردیده است:
۱.﴿﴿وَقُلِ اعْمَلُواْ فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ وَسَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ﴾﴾[۱۱] روایاتی که در منابع شیعه از رسول خدا (ص) و ائمه طاهرین (ع) وارد شده، مصداق "المؤمنون" را ائمه طاهرین (ع) می‌دانند. در نتیجه آن بزرگوارن نیز بر اعمال بندگان آگاه هستند. در روایت صحیح از امام صادق (ع) نقل شده که ایشان کلمه "المؤمنون" را به ائمه (ع) تفسیر کرده‌اند.[۱۲] از این آیه استفاده می‌شود که پیامبر و ائمه(ع) کارهای مردم را می‌بینند؛ نه اینکه صرفا به آنها اطلاع داده شود که فلانی این کار را انجام داد. هر چند عرضه اعمال هم به ایشان می‌شود. و منافاتی میان دیدن اعمال و عرضه اعمال که در روایات ذیل این آیه آمده، نیست؛ همانگونه که کارهای مردم به محضر خدا نیز عرضه می‌شود.[۱۳] در حالی که خدا همه چیز را می‌بیند. البته نحوه دیدن اعمال مردم توسط رسول الله (ص) یا ائمه(ع) در احادیث، گوناگون گفته شده، که به دلیل مُثبِت بودن آنها منافیِ یکدیگر نیستند. مثلا مرحوم صفار بیش از بیست روایت به این مضمون نقل می‌کند که ستونی یا چراغی از نور برای ائمه(ع) نصب می‌شود که اعمال خلائق را در آن می‌بینند.[۱۴] و از سوی دیگر روایاتی مطرح می‌کند که دنیا در نزد امام مانند گردویی در کف دست او است که به تمام اطراف آن احاطه دارد. از این رو هیچ چیز از وی پنهان نمی‌ماند. و به تعبیر امام صادق (ع): "فلا یعزب عنه منها شیء".[۱۵] ظاهر این روایات این است که تمام دنیا و مخلوقات در منظر امام است.
۲. ﴿﴿كَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِّتَكُونُواْ شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا﴾﴾[۱۶] برید عجلی می‌گوید: از امام باقر(ع) درباره آیه فوق سؤال کردم. فرمودند: "ما اهل بیت امت وسط هستیم و ما شاهدان الهی بر خلق او و حجت او در زمین هستیم."[۱۷] پس شهادت امام بر خلق از این آیه قابل اثبات است. و با توجه به اینکه شهادت در قیامت متوقف بر دیدن اعمال است معلوم می‌گردد که امام در دنیا رفتار مردم را دیده است.
۳.أسود بن سعید می‌گوید خدمت امام باقر (ع) بودم که خود حضرت بدون آنکه من چیزى بپرسم شروع کرد و فرمود: "... ما عین و دیده خدا در میان خلقش می‌باشیم."
۴.حضرت امام صادق(ع) در بحث زیارت سیدالشهداء(ع) فرمودند: "امام حسین(ع) به زائرانش نگاه می‌کند و به آنان و اسمشان و نام پدرانشان و آنچه در خورجین و بارشان می‌باشد آگاهتر از ایشان به فرزندشان می‌باشد و نیز آن جناب به گریهکنندهگانش نظر فرموده و براى آنها طلب آمرزش نموده و از پدر بزرگوارش درخواست استغفار براى ایشان می‌نماید و خطاب به کسانى که برایش گریه می‌کنند کرده و میفرماید: اى کسى که گریه میکنى اگر بدانى چه خدا برایت آماده نموده مسلما سرور و شادى تو بیشتر از حزن و اندوهت مىی‌گردد و این حتمى است که حق تعالى تمام گناهان و لغزش‌هاى تو را بواسطه این اشگى که ریختهاى می‌آمرزد."[۱۸]
۵.مفضل بن عمر می‌گوید: "از امام صادق(ع) راجع به علم امام(ع) به آنچه را در اطراف زمین است، با اینکه خودش در میان اتاقی‌ست که پردهاش انداخته است پرسیدم، فرمود: اى مفضل! خداى تبارک و تعالى در پیغمبر(ص) پنج روح قرار داد: ۱. روح زندگى ... ۲. روح قوه ... ۳. روح شهوت ...۴. روح ایمان ...۵. روح القدس که با آن بار نبوت کشد. چون پیغمبر(ص) وفات کند، روح القدس از او به امام منتقل شود و روح القدس خواب و غفلت و یاوهگرى و تکبر ندارد و چهار روح دیگر خواب و غفلت و تکبر و یاوهگرى دارند و بوسیله روح القدس همه چیز درک می‌شود.[۱۹] از این حدیث استفاده می‌شود که امام به دلیل داشتن روح القدس، خواب و غفلت و لهو و سهو ندارد. بنابراین تسمیه به عین الله می‌تواند از این جهت نیز باشد. یعنی همانطور که خدا هر لحظه همه موجودات را می‌بیند و خواب و غفلت هیچگاه او را فرا نمی‌گیرد، امام نیز هر چند چشم ظاهری‌اش بسته باشد، چشم قلبش خواب ندارد و همچنان می‌بیند. همانطور که در حدیثی زراره از امام باقر(ع) نقل می‌کند که امام ده علامت دارد که یکی از آنها این است که چشمانش می‌خوابد اما قلبش نمی‌خوابد. و نیز از پشت سرش می‌بیند همانگونه که از جلوی سر می‌بیند. و به همین دلیل در حدیثی امام باقر(ع) به زراره فرمودند: "یکی از علامت‌های امام این است که چشمش می‌خوابد ولی قلبش خواب ندارد."[۲۰]
۶.از روایاتی که نشان از آن دارد که اصحاب خاص امیرالمومنین(ع) نیز قائل به این وصف و مقام برای ایشان بوده و حضرت چشمه‌هایی از آن را برایشان آشکار می‌ساختند، جریانی است که اصبغ بن نباته نقل می‌کند: که روزی مولی علی(ع) در نجف کوفه نشسته بودند، به اطرافیان فرمودند: چه کسی آنچه را من می‌بینم مشاهده می‌کند؟ گفتند: شما چه می‌بینید ای چشم بینای خدا در میان بندگان؟! فرمودند: شتری را می‌بینم که جنازه ای را حمل می‌کند و دو مرد یکی از جلو و دیگری از پشت سر او را می‌آورند و سه روز دیگر به شما می‌رسند. اصبغ می‌گوید: سه روز بعد همان اتفاق افتاد و شتر با دو مرد آمدند. مولی بعد از خوش آمد گویی، به آنها فرمودند: شما که هستید؟ از کجا می‌آیید؟ این جنازه چیست؟ و چرا به اینجا آمده‌اید؟ ما از یمن آمده‌ایم و این جنازه پدر ماست که هنگام مرگش وصیت کرد او را پس از غسل و کفن و نماز میت به عراق آورده و در نجف کوفه دفن کنیم. حضرت فرمودند: آیا از او علتش را پرسیدید؟ عرض کردند: بلی. پدرمان گفت: در آنجا مردی دفن می‌شود که اگر برای تمام اهل قیامت شفاعت کند شفاعتش پذیرفته می‌شود. آقا فرمودند: راست گفته است. بخدا قسم من همان مردی هستم که او گفته است.و دوبار این سخن را تکرار نمودند.[۲۱]
ارتباط علم غیب با مقام عین الله: بنابر آنچه بیان شد نسبت عین الله بودن امام با علم غیب روشن است. چرا که این مقام متوقف است بر آن است که امام تمام مخلوقات و اعمالشان را ببیند. و این، مصداق بارزی از علم غیب است»[۲۲].
↑مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج۲، ص۱۱۵؛ مشارق أنوار الیقین فی أسرار أمیر المؤمنین، ص۲۱۷
↑القزوینی، خلیل، الشافی فی شرح الکافی، ج۲، ص ۴۰۰، الثالث
↑مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج۲، ص۱۱۵؛ المازندرانی، صالح، شرح الکافی-الأصول و الروضة، ج۴، ص۲۹۰؛ القزوینی، خلیل، الشافی فی شرح الکافی، ج۲، ص ۴۰۰، الثالث؛ تبریزی، مجذوب الهدایا لشیعة أئمة الهدى (شرح أصول الکافی)، ج۲، ص۳۶۳
↑«بگو: عمل کنید! خداوند و فرستاده او و مؤمنان خاص، اعمال شما را می بینند. و بزودی، به‌سوی دانای نهان و آشکار، بازگردانده می شوید و شما را به آنچه عمل می کردید، خبر می دهد.» سوره توبه آیه ۱۰۵
↑صفار، محمد، بصائر الدرجات، ج۱، ص ۴۲۸، ۵ باب عرض الأعمال على الأئمة الأحیاء و الأموات، ح ۱۱
↑من لا یحضره الفقیه ؛ ج۴، ص۳۹۳، ح ۵۸۳۶؛ مصباح الشریعة، ترجمه مصطفوى، متن، ص۳۷۷ باب ۸۴
