برهان واسطه در فیض چگونه نصب الهی امام را اثبات می‌کند؟ (پرسش)
برهان واسطه در فیض چگونه نصب الهی امام را اثبات می‌کند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث امامت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی امامت مراجعه شود.
| برهان واسطه در فیض چگونه نصب الهی امام را اثبات می‌کند؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ امامت |
| مدخل اصلی | برهان وساطت فیض |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
پاسخ نخست
آقایان محمد تقی فیاض‌بخش و آقای دکتر فرید محسنی در کتاب «ولایت و امامت از منظر عقل و نقل» در این‌باره گفته‌‌اند:
«برهان وساطت فیض الهی بر خلق و اثبات امامت عامه از طریق آن، از جمله مباحثی است که در همه مکاتب عقلی طرح شده و مورد مداقّه قرار گرفته است. در این برهان به اقتضاء بحث، به اختصار برخی از اصطلاحات فلسفی، از جمله مقام صادر اول در حکمت مشاء و اشراق توضیح داده می‌شود و سپس تبیین کامل‌تر آن بنا بر حکمت متعالیه مطرح می‌گردد.
در ادامه، با بررسی اولین فیض صادر از خداوند - یعنی مقام ولایی خلیفة اللّه - ضرورت وجود امام در همه مراتب عالم، از جمله در عالم دنیا، استدلال می‌گردد.
خلاصه برهان به این ترتیب است که بنابر قاعده «الواجب بالذات، واجب من جمیع الجهات»، اولاً، صدور فیض دائماً از واجب بالذات ضروری است و ثانیاً، چون خداوند فیاض علی الاطلاق است، هرگز نقص و منع فیض در او راه ندارد و اگر قوابل امکانی، فیض محدودی را تکویناً و تشریعاً دریافت می‌کنند، به نقص در استعداد آنها باز می‌گردد؛ ثالثاً، بنا بر قاعدة «الواحد لا یصدر منه الا الواحد»، هرچند فیوضات الهی متکثّر و لا نهایت است، اما از خداوند تنها یک فیض عام و جامع صادر می‌شود و سایر فیوضات از ناحیه آن فیض بر خلایق واصل می‌گردد.
بنابراین، در همه مراتب عالم وجود، مصدر فیوضات الهی که شفیع میان مخلوقات در آن مرتبه با خداوند است لازم است و چنین حقیقتی خلیفه پروردگار در آن مرتبه محسوب می‌شود. بدین ترتیب، در عالم دنیا نیز، عقلاً لازم است که همیشه خلیفه الهی که مصدر فیوضات پروردگار در ایصال فیض تکوینی و تشریعی بر موجودات عالم دنیا است، وجود داشته باشد؛ تا نظام عالم برپا و فیض الهی بر خلایق دائماً جاری باشد.
صورت منطقی برهان نیز بنا بر دو قاعده‌ای که اشاره شد، طی دو مرحله قابل بیان است؛ به این ترتیب که:
اولاً، بنا بر قاعده الواجب...، آنچه از خداوند ضروری است، صدور دائمی فیض بر خلایق است.
ثانیاً، بنا بر قاعده الواحد...، صدور فیض از خداوند یکی بیش نیست.
نتیجه آنکه: آنچه از خداوند صادر می‌شود یکی بیش نیست و در نتیجه، از خداوند تنها یک فیض صادر می‌شود که جامع و مصدر همه فیوضات دیگر بر خلایق است. چنین مصدری اصطلاحاً خلیفه خداوند در همه مراتب عالم و امام عالمین است.
قیاس دوم نیز به صورت اقترانی تشکیل می‌گردد؛ به این ترتیب که:
اولاً، امام مصدر همه فیوضات و رحمت‌ها بر خلایق است.
ثانیاً، مصدر همه فیوضات و رحمت‌ها، اقرب و افضل و اکمل خلایق است (خلیفه خداوند در عالم است).
نتیجه آنکه امام، فیض نخستین و خلیفه خداوند در عوالم و اقرب و اکمل و افضل خلایق نسبت به ذات باری متعال می‌باشد»[۱]
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| ۱. آقای دکتر ساعدی؛ |
|---|
|
آقای دکتر محمد ساعدی در کتاب «آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار» در این‌باره گفته است:
«موجودات به خاطر کاستی و فقر ذاتی خود نمی‌توانند مستقیماً با ذات ربوبی مرتبط شده و فیض را از فیاض مطلق دریافت کنند. این مهم را باید واسطه‌ای که فیاض مطلق او را برای چنینی امری برگزیده، انجام دهد و این واسطه جز امام نخواهد بود. از روزگاران گذشته ارتباط حادث با قدیم و چگونگی این ارتباط از مسائل مشکل فلسفی بوده است و فیلسوفان بزرگی برای یافتن این ارتباط و چگونگی آن تلاش کرده و کتاب‌هایی نوشته‌اند؛ با این حال تاکنون این مشکل به حال خود باقی است و به نظر می‌رسد تنها راهی که برای حل این مشکل فکری وجود دارد همین واسطه بودن امام برای فیض رسانی قدیم به حادث است تا ارتباط بین فیاض مطلق و مستفیض را برقرار کند و فیض را از او گرفته و به دیگران عنایت کند. فیض باری تعالی پیوسته برای همه موجودات ادامه دارد. واسطه این فیض نیز می‌بایست همواره وجود داشته باشد تا سیر نزولی فیض ادامه یابد و موجودات از منبع فیاض بهره‌مند شوند. این واسطه فیض امام است. توضیح بیشتر این برهان از گنجایش این کتاب خارج و نیازمند کتاب‌های مبسوط فلسفی است؛ اما همین مقدار جهت استدلال و نتیجه‌ای که مورد نظر است کافی می‌نماید[۲]»[۳] |
منبع‌شناسی جامع امامت
پانویس
- ↑ فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل، ج۳ ص ۱۲۷.
- ↑ هادی نجفی، ولایت و امامت، ص۳۱-۳۲.
- ↑ ساعدی، محمد، آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار، ص ۵۷.