بَر در قرآن
این مدخل زیرشاخهٔ بحث بَر است. بَر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بَر در قرآن - پرسش مرتبط نداردمقدمه
از مجموع سخنان لغت‌شناسان آشکار می‌شود که «بِرّ» به هرگونه خیر و نیکی گفته می‌شود و بسته به متعلق «بِرّ» معنای آن نیز خاص می‌شود. «بِرّ» به والدین به معنای رسیدگی و محبت به پدر و مادر، «بِرّ» در سوگند به معنای عمل کردن بدان، «بِرّ» بنده به سرورش به معنای اطاعت از وی و «بِرّ» به مستمند به معنای کمک مالی به وی می‌باشد. راغب اصفهانی بر این باور است که اصل در معنای «بَرّ» گستره خشکی است (در برابر بحر به معنای دریا) و نیکی را نیز چون مانند خشکی وسیع است، بر گفته‌اند[۱]. اسم فاعل بِرّ، بارّ می‌شود و «بَرّ» برگرفته از بارّ، صفت مشبهه است.
«بِرّ» به معنای نیکی در ده آیه از قرآن کریم آمده است. در آیه 
لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ
[۲]، ایمان به خدا و جهان آخرت و فرشتگان و پیامبران و دستگیری از نیازمندان و آزادکردن بردگان و برپایداشتن نماز و پرداخت زکات و پایبندی به پیمان و بردباری در برابر سختی‌ها و در آیه يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَى وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ[۳] تقوا، بِرّ (نیکی) دانسته شده است. بنابر آیه ۹۲ آلعمران، آدمی نیکوکار شمرده نمی‌شود، مگر آنکه از آنچه دوست دارد به دیگران دهد و آیه دوم مائده فرمان می‌دهد که در بر و تقوا همکاری نمایید.
واژه‌های «اَبرار» و «بَرَرَة»، جمع بارّ، نیز در هفت آیه از قرآن، درباره انسان‌های نیکوکار آمده است. در آیه كُلُّ الطَّعَامِ كَانَ حِلًّا لِبَنِي إِسْرَائِيلَ إِلَّا مَا حَرَّمَ إِسْرَائِيلُ عَلَى نَفْسِهِ مِنْ قَبْلِ أَنْ تُنَزَّلَ التَّوْرَاةُ قُلْ فَأْتُوا بِالتَّوْرَاةِ فَاتْلُوهَا إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ[۴] از خدا می‌خواهیم که به هنگام مرگ ما را با «اَبرار» همراه کند. و در آیه شانزده سوره عبس، فرشتگان كِرَامٍ بَرَرَةٍ[۵] (گرامیان نیکوکار) شمرده شده‌اند و بنابر آیه سیزده انفطار، ابرار (نیکان) در بهشت نعمت مییابند. در یک آیه خداوند به نام «بَرّ» خوانده شده است: إِنَّا كُنَّا مِنْ قَبْلُ نَدْعُوهُ إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِيمُ[۶]. این آیه از زبان بهشتیان نقل شده است.
طوسی در تفسیر این آیه «بِرّ» را به معنای نیکی بزرگ همراه با لطف و نرمش می‌داند. به نظر وی، به همین دلیل نیز گندم را «بُرّ» گویند[۷]. از آنجا که «بِرّ» معنای گسترده‌ای دارد و هرگونه نیکی را شامل می‌شود، مفسران در تفسیر این آیه، «بَرّ» را به معنای لطیف (نرم‌خو)، صادق (راستگو) و صادقالوعد (آنکه به وعده‌اش عمل کند) نیز دانسته‌اند که هر سه معنا از مصادیق نیکیهای خداوند است[۸].
ابن عربی بر این باور است که کرامت عارفان از نام «برّ» ریشه میگیرد و این کرامات نیز ویژه ابرار است؛ زیرا که پاداش همواره موافق کردار است[۹]: جَزَاءً وِفَاقًا[۱۰]. «بارّ» در حدیث معروف اسماء حسنی، یکی از نود و نه نام نیکوی خدا شمرده شده است.[۱۱]
منابع
پانویس
- ↑ مفردات، ص۱۱۴.
- ↑ «نیکی آن نیست که روی را سوی خاور و باختر بگردانید، بلکه نیکی (از آن) کسی است که به خداوند و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب (آسمانی) و پیامبران ایمان آورد و دارایی را با دوست داشتنش به نزدیکان و یتیمان و بیچارگان و به راه‌ماندگان و کمک‌خواهان و در راه (آزادی) بردگان ببخشد و نماز برپا دارد و زکات پردازد و (نیکی از آن) آنان (است) که چون پیمان بندند وفا کنند؛ و به ویژه شکیبایان در سختی و رنج و در هنگامه کارزار، آنها راستگویند و آنانند که به راستی پرهیزگارند» سوره بقره، آیه ۱۷۷.
- ↑ «از تو درباره ماه‌های نو می‌پرسند، بگو: آنها زمان نمای مردم و حجّ‌اند؛ و نیکی آن نیست که از پشت خانه‌ها به درون آنها درآیید بلکه (حقیقت) نیکی (از آن) کسی است که پرهیزگاری ورزد و به خانه‌ها از در درآیید، و از خداوند پروا کنید باشد که رستگار گردید» سوره بقره، آیه ۱۸۹.
- ↑ «همه خوردنی‌ها برای بنی اسرائیل حلال بود جز آنچه اسرائیل (- یعقوب) پیش از آنکه تورات فرو فرستاده شود، بر خویش حرام کرده بود، بگو: اگر راست می‌گویید تورات را بیاورید و آن را بخوانید» سوره آل عمران، آیه ۹۳.
- ↑ «که ارجمند و نیکویند» سوره عبس، آیه ۱۶.
- ↑ «ما از دیرباز او را می‌خواندیم که اوست که نیکوکار بخشاینده است» سوره طور، آیه ۲۸.
- ↑ التبیان، ج۹، ص۴۰۰.
- ↑ النکت و العیون، ج۴، ص۱۸۱.
- ↑ الفتوحات، ج۲، ص۳۶۹.
- ↑ «به کیفری برابر (با کردار آنان)،» سوره نبأ، آیه ۲۶.
- ↑ سلطانی، محمد، مقاله «بَر»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص۳۶۳-۳۶۴.