بکر بن ابی‌بکر حضرمی

موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

بکر بن ابی بکر، در سند دو روایت تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از الکافی و تفسیر القمی ذکر شده است؛ برای نمونه:

«مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ اَلْحَكَمِ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ بَكْرِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْيَنَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: تَسْبِيحُ فَاطِمَةَ اَلزَّهْرَاءِ عَلَيْهَا اَلسَّلاَمُ مِنَ اَلذِّكْرِ اَلْكَثِيرِ اَلَّذِي قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا».

شرح حال راوی

در کتاب‌های رجال و در اسناد روایات، عناوین سه گانه ذیل به چشم می‌خورند:

1. بکر بن ابی بکر کوفی از اصحاب امام صادقS؛
2. بکر بن أبی بکر الحضرمی عبدالله بن محمد الحضرمی الکوفی از اصحاب امام صادقS؛
3. بکر بن أبی بکر الحضرمی.

گرچه ظاهر عبارت شیخ طوسی تعدد را اقتضا دارد، به قرینه روایت سیف بن عمیره از بکر بن ابی بکر و بکر بن ابی بکر الحضرمیاتحاد این دو عنوان تقویت می‌شود، چنان که گروهی از رجالیان به آن اشاره کرده‌اند؛ مانند استرآبادی، قهپایی، اردبیلی، سید محسن امین، مامقانی و آیت الله خویی.

بر این اساس، مراد از بکر بن ابی بکر در سند روایت مورد بحث، بکر بن أبی بکر عبدالله بن محمد الحضرمی الکوفی است. ایشان از راویان شهر کوفه بوده و به جهت انتسابش به حضرموت - از شهرهای یمن است - ملقّب به «الحضرمی» شده است.

یادآوری: بکر بن ابی بکر، برادری به نام بکّار بن أبی بکرالحضرمی الکوفی داشته که شیخ طوسی از وی نیز در اصحاب امام صادقS نام برده و در اسناد شماری از روایات نیز قرار گرفته است.

طبقه راوی

تاریخ ولادت و وفات بکر بن ابی بکر مشخص نیست. شیخ طوسی از وی در اصحاب امام صادقS یاد کرده است و از اسناد روایات فهمیده می‌شود که محضر امام صادقS را ادراک، و از آن حضرت روایت کرده است؛ گاه بی‌واسطه و گاه باواسطه.

آیت‌الله بروجردی از بکر بن ابی بکر در طبقه پنجم راویان نام برده است.

استادان و شاگردان راوی

در اسناد روایات، کسانی نظیر علی بن الحکم و سیف بن عمیره از بکر بن ابی بکر روایت کرده‌اند که از شاگردان حدیثی وی به شمار می‌روند و او نیز از سلیمان بن خالد و زرارة بن اعین روایت کرده است که از اساتید حدیثی او شمرده می‌شوند.

مذهب راوی

علامه مامقانی بر اساس مبنای عام خودش که تمام راویان مذکور در رجال الطوسی را شیعه می‌داند، مگر در جایی که به خلاف آن تصریح شده باشد، بکر بن ابی بکر را از راویان امامی دانسته و نوشته است: "فعدم تعرّض الشيخ، لمذهبه يكشف عن كونه إماميّا"؛ ولی این مبنا درست نیست؛ زیرا موضوع کتاب یادشده، اعم از امامی و غیر امامی است، چنان که در مواضع مختلف یادآوری کردیم.

آری! از مضامین بعضی روایاتش فهمیده می‌شود که وی از راویان امامی و دارای عقیده درست بوده است؛ نمونه‌ها:

1. «أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ اَلْحَكَمِ عَنْ أَبِي بَكْرٍ اَلْحَضْرَمِيِّ وَ بَكْرِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ قَالَ قَالاَ حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ خَالِدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ: إِنَّمَا النَّجْوَى مِنَ الشَّيْطَانِ قَالَ فُلاَنٌ قَوْلُهُ مَا يَكُونُ مِنْ نَجْوَى ثَلَاثَةٍ إِلَّا هُوَ رَابِعُهُمْ فُلاَنٌ وَ فُلاَنٌ وَ اِبْنُ فُلاَنٍ أَمِينُهُمْ حِينَ اِجْتَمَعُوا فَدَخَلُوا اَلْكَعْبَةَ فَكَتَبُوا بَيْنَهُمْ كِتَاباً إِنْ مَاتَ مُحَمَّدٌ أَنْ لاَ يَرْجِعَ اَلْأَمْرُ فِيهِمْ أَبَداً».
2. «وَ عَنْ بَكْرِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ اَلْحَضْرَمِيِّ قَالَ: حَبَسَ أَبُو جَعْفَرٍ أَبِي فَخَرَجْتُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ فَأَعْلَمْتُهُ ذَلِكَ فَقَالَ إِنِّي مَشْغُولٌ بِابْنِي إِسْمَاعِيلَ وَ لَكِنْ سَأَدْعُو لَهُ قَالَ فَمَكَثَ أَيَّاماً بِالْمَدِينَةِ فَأَرْسَلَ إِلَيَّ أَنِ اِرْحَلْ فَإِنَّ اَللَّهَ قَدْ كَفَاكَ أَمْرَ أَبِيكَ فَأَمَّا إِسْمَاعِيلُ فَقَدْ أَبَى اَللَّهُ إِلاَّ قَبْضَهُ قَالَ فَرَحَلْتُ فَأَتَيْتُ مَدِينَةَ اِبْنِ هُبَيْرَةَ فَصَادَفْتُ أَبَا جَعْفَرٍ رَاكِباً فَصِحْتُ إِلَيْهِ أَبِي أَبُو بَكْرٍ اَلْحَضْرَمِيُّ شَيْخٌ كَبِيرٌ فَقَالَ إِنَّ اِبْنَهُ لاَ يَحْفَظُ لِسَانَهُ خَلُّوا سَبِيلَهُ».
3. «حَدَّثَنَا أَبُو اَلْمُفَضَّلِ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اَللَّهِ، قَالَ: حَدَّثَنِي أَبُو عَلِيٍّ مُحَمَّدُ اِبْنُ هَمَّامٍ، قَالَ: حَدَّثَنِي عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ اَلْعَلاَءِ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ اَلْحُسَيْنِ، عَنْ عَبْدِ اَللَّهِ اِبْنِ يَزِيدَ، عَنْ حَمَّادٍ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ عُمَرَ، عَنْ بَكْرِ بْنِ أُمِّ بَكْرٍ، عَنْ شَيْخٍ مِنْ أَصْحَابِنَا، قَالَ: إِنِّي لَعِنْدَ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ) إِذْ دَخَلَ رَجُلٌ، فَقَالَ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ، إِنَّ أَبِي مَاتَ، وَ كَانَ مِنْ أَنْصَبِ اَلنَّاسِ، فَبَلَغَ مِنْ بُغْضِهِ وَ عَدَاوَتِهِ أَنْ كَتَمَ مَالَهُ مِنِّي فِي حَيَاتِهِ، وَ بَعْدَ وَفَاتِهِ، وَ لَسْتُ أَشُكُّ أَنَّهُ قَدْ تَرَكَ مَالاً كَثِيراً. فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ): أَمَّا أَنْتَ وَ اَللَّهِ مُهَنَّى لَكَ، وَ إِنِّي أُرِيدُ سَفَراً. فَقَالَ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ، مَا لِي لَكَ. فَقَالَ لَهُ: لاَ أَدُلُّكَ، وَ لَكِنْ هَيِّئْ لَنَا سُفْرَةً. قَالَ: وَ كَانَ صَاحِبُ هَذَا اَلْحَدِيثِ يُعْرَفُ بِصَاحِبِ اَلسُّفْرَةِ، فَخَتَمَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ) خَاتَماً، وَ قَالَ لَهُ: اِذْهَبْ بِهَذَا اَلْخَاتَمِ إِلَى بَرَهُوتَ، فَإِنَّ رُوحَهُ صَارَتْ إِلَى بَرَهُوتَ. وَ سَمَّى لَهُ صَاحِبَ بَرَهُوتَ. ثُمَّ قَالَ لَهُ: نَادِ صَاحِبَ بَرَهُوتَ بِاسْمِهِ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ، فَإِنَّهُ سَيُجِيبُكَ. فَأَتَى بَرَهُوتَ ، فَنَادَى صَاحِبَهُ بِاسْمِهِ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ، فَأَجَابَهُ فِي اَلثَّالِثَةِ بِلَبَّيْكَ، وَ ظَهَرَ لَهُ، فَنَاوَلَهُ اَلطِّينَةَ، فَأَخَذَهَا وَ قَبَّلَهَا وَ وَضَعَهَا عَلَى عَيْنَيْهِ، ثُمَّ قَالَ لَهُ: جِئْتَ مِنْ عِنْدِ مَنْ فَضَّلَهُ اَللَّهُ وَ أَمَرَ بِطَاعَتِهِ؛ مَا حَاجَتُكَ؟ قَالَ اَلرَّجُلُ: فَأَخْبَرْتُهُ، فَقَالَ لِي: إِنَّهُ يَجِيئُكَ فِي غَيْرِ صُورَتِهِ. فَتُخُيِّلَ لِي صُورَةٌ خَبِيثَةٌ، فَمَا شَعَرْتُ إِذَا هُوَ قَدْ جَاءَنِي وَ اَلسَّلاَسِلُ فِي عُنُقِهِ، فَقَالَ: يَا بُنَيَّ. وَ بَكَى، فَعَرَّفْتُهُ حِينَ تَكَلَّمَ قُلْتُ لَهُ: قَدْ كُنْتُ أَقُولُ لَكَ وَ أَنْهَاكَ عَمَّا كُنْتَ فِيهِ. فَقَالَ لِي: حَصَلَتْ عَلَيَّ اَلشَّقَاءَ. ثُمَّ قَالَ لِي: مَا حَاجَتُكَ؟ قُلْتُ: حَاجَتِي اَلْمَالُ اَلَّذِي خَلَّفْتَهُ. قَالَ: فِي اَلْمَسْجِدِ اَلَّذِي كُنْتَ تَرَانِي أُصَلِّي فِيهِ، اِحْفِرْ حَتَّى تَبْلُغَ قَدْرَ ذِرَاعَيْنِ أَوْ ثَلاَثَةٍ، فَإِنَّ فِيهِ أَرْبَعَةَ آلاَفِ دِينَارٍ. قُلْتُ لَهُ: لَعَلَّكَ تَكْذِبُنِي. فَقَالَ لِي: هَيْهَاتَ، هَيْهَاتَ، لَقَدْ جِئْتَ مِنْ عِنْدِ مَنْ مَلَّكَهُ اَللَّهُ، وَ أَمْرُهُ أَعْظَمُ مِمَّا تَذْهَبُ إِلَيْهِ. فَقَالَ اَلرَّجُلُ: قَالَ لِي صَاحِبُ بَرَهُوتَ: أَ تُوصِينِي بِشَيْءٍ؟ قُلْتُ: أُوصِيكَ أَنْ تُضَاعِفَ عَلَيْهِ اَلْعَذَابَ. فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ (عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ): أَمَا لَوْ رَقَقْتَ عَلَيْهِ لَنَفَعَهُ اَللَّهُ بِهِ وَ خَفَّفَ عَنْهُ اَلْعَذَابَ». 

جایگاه حدیثی راوی

شیخ طوسی تنها به ذکر نام راوی در اصحاب امام صادقS بسنده کرده و جرح و تعدیل نکرده است، پس از راویان مُهمل شمرده می‌شود؛ لکن در سند روایت تفسیر القمی قرار گرفته که گروهی از بزرگان با استناد به عبارت علی بن ابراهیم قمی در مقدمه تفسیر خود، به توثیق راوی نظر داده‌اند؛ مانند شیخ حر عاملی، میرزای نوری، علامه مامقانی، علامه شوشتری و آیت الله خویی.

جستارهای وابسته

• ابوبکر حضرمی (پدر)
• بکار بن ابی‌بکر حضرمی (برادر)

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۴