تاریخچه بیعت در اسلام

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث بیعت است. "بیعت" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

مقدمه

  • نخستین بیعت در اسلام "بیعة العشیرة" نام دارد که در سال سوم بعثت در ماجرای یوم الدار انجام گرفت. در این روز، علی (ع) با پیامبر (ص) بیعت کرد[۱][۲].
  • بیعت مهم دیگر، دو بیعت عقبه در سال‌های ۱۲ و ۱۳ بعثت است. این دو بیعت، به ویژه بیعت دوم، زمینه هجرت پیامبر (ص) به یثرب را فراهم ساختند[۳]. پس از هجرت نیز بیعت‌هایی صورت پذیرفتند؛ از جمله بیعت مسلمانان با پیامبر (ص) هنگام حرکت به سوی حدیبیه[۴].
  • قرآن کریم از این بیعت با عنوان "بیعت با خدا" یاد کرده است: ﴿ إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ فَمَن نَّكَثَ فَإِنَّمَا يَنكُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا[۵] و ﴿لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا [۶].
  • بیعت بعدی، در ماجرای فتح مکه به سال ۸ هجری است که قرآن کریم از این بیعت نیز سخن گفته است: ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا جَاءَكَ الْمُؤْمِنَاتُ يُبَايِعْنَكَ عَلَى أَن لّا يُشْرِكْنَ بِاللَّهِ شَيْئًا وَلا يَسْرِقْنَ وَلا يَزْنِينَ وَلا يَقْتُلْنَ أَوْلادَهُنَّ وَلا يَأْتِينَ بِبُهْتَانٍ يَفْتَرِينَهُ بَيْنَ أَيْدِيهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلا يَعْصِينَكَ فِي مَعْرُوفٍ فَبَايِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ [۷] و کتب تفسیر و حدیث و تاریخ، آن را "بیعة النساء" نام کرده‌اند[۸].
  • برخی منابع، واپسین بیعت روزگار پیامبر (ص) را بیعت مسلمانان با علی (ع) در ۱۸ ذی‌الحجه سال ۱۰ هجری دانسته‌اند. موضوع این بیعت، ولایت و خلافت علی (ع) بوده است [۹]. رسم بیعت پس از پیامبر (ص) همچنان بر جای ماند و به صورت سنتی سیاسی درآمد. چون کسی با هر وسیله‌ای به خلافت می‌رسید، گروهی خاص یا عام با او بیعت می‌کردند. آغاز بیعت‌های اینچنین را می‌توان ماجرای سقیفه دانست[۱۰][۱۱].

منابع

پانویس

  1. تاریخ طبری‌، ۲/ ۳۱۹؛ مناقب آل ابی‌طالب‌، ۲/ ۲۱.
  2. فرهنگ شیعه، ص۱۶۵.
  3. بحارالانوار، ۱۹/ ۲۳؛ تاریخ طبری‌، ۲/ ۳۶۱.
  4. فرهنگ شیعه، ص۱۶۵.
  5. بی‌گمان آنان که با تو بیعت می‌کنند جز این نیست که با خداوند بیعت می‌کنند؛ دست خداوند بالای دست‌های آنان است؛ از این روی هر که پیمان شکند به زیان خویش می‌شکند و هر کس به آنچه با خداوند پیمان بسته است وفا کند به زودی به او پاداشی سترگ خواهد داد؛ سوره فتح، آیه:۱۰.
  6. به راستی خداوند از مؤمنان خشنود شد هنگامی که با تو در زیر آن درخت بیعت می‌کردند پس آنچه در دل داشتند معلوم داشت، از این رو آرامش را بر آنها فرو فرستاد و به پیروزی زودرسی پاداششان داد، سوره فتح، آیه:۱۸.
  7. ای پیامبر! چون زنان مؤمن نزد تو آیند تا با تو بیعت کنند که هیچ چیز را با خدا شریک نگردانند و مرتکب دزدی نشوند و زنا نکنند و فرزندان خود را نکشند و با دروغ فرزند حرام‌زاده‌ای را که پیش دست و پای آنان است بر (شوهر) خویش نبندند و در هیچ کار شایسته‌ای سر از فرمان تو نپیچند، با آنان بیعت کن و برای آنها از خداوند آمرزش بخواه که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است؛ سوره ممتحنه، آیه:۱۲.
  8. وسائل الشیعة، ۱۴/ ۱۵۲؛ تاریخ طبری‌، ۳/ ۶۱.
  9. بحارالانوار، ۳۷/ ۱۳۳، ۱۴۲، ۲۰۲، ۲۰۳ و ۲۱۷.
  10. مروج الذهب‌، ۲/ ۳۱۲ و ۳۴۰؛ الفقه الاسلامی و أدلته‌، ۶/ ۶۹۱- ۶۸۹.
  11. فرهنگ شیعه، ص۱۶۵.