تسخیر در فقه سیاسی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث تسخیر است. تسخیر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تسخیر در قرآن - تسخیر در فقه سیاسی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
تسخیر: تحت اطاعت و سلطه محض درآوردن[۱]، گماشتن بر کسی یا چیزی، رام کردن[۲] و منقاد کردن. اصل آن "سخر" به معنای "حقارت و ذلّت"[۳] یا حکم‌کردن و تقدیر با زور و غلبه (تکوینی یا تشریعی)[۴] است.
﴿فَسَخَّرْنَا لَهُ الرِّيحَ تَجْرِي بِأَمْرِهِ رُخَاءً حَيْثُ أَصَابَ﴾[۵].
بسیاری از موارد تسخیر در قرآن کریم تکوینی و مربوط به فعل خداوند است که برخی عمومی و برای همه انسان‌هاست: ﴿اللَّهُ الَّذِي سَخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ فِيهِ بِأَمْرِهِ... * وَسَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا﴾[۶] و برخی موارد از تسخیر الهی، برای اقتداربخشی و تقویت حاکمیت انسان‌های خاص بر روی زمین صورت گرفته است که اقتدار آنها در طول اقتدار و قدرت الهی بر روی زمین است: ﴿فَسَخَّرْنَا لَهُ الرِّيحَ تَجْرِي بِأَمْرِهِ رُخَاءً حَيْثُ أَصَابَ﴾[۷] و ﴿وَسَخَّرْنَا مَعَ دَاوُودَ الْجِبَالَ يُسَبِّحْنَ وَالطَّيْرَ﴾[۸].
موردی از تسخیر انسان نسبت به انسان در قرآن کریم وارد شده که ضرورتی طبیعی برای ایجاد تعادل و حرکت در جامعه بشری است: ﴿وَرَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِيَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضًا سُخْرِيًّا﴾[۹]. این آیه شریفه به برتری برخی انسان‌ها بر دیگران به درجاتی از قدرت، علم، شهرت و مال اشاره دارد و این اختلاف را موجب تعاون و همکاری میان انسان‌ها و طراوت و بالندگی جامعه بشری بر می‌شمارد که باعث می‌شود، انسان‌ها قدرت یابند و از طریق استخدام، استیجار و به کارگیری یکدیگر، امور فردی و اجتماعی را سامان دهند. این به‌کارگیری و استخدام به معنای اهانت و ذلت افراد فرودست نیست؛ بلکه تعامل و تعاون اجتماعی است[۱۰][۱۱].
منابع
پانویس
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۵، ص۷۶.
- ↑ بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۷۳۴.
- ↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۱۴۴.
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۵، ص۷۶.
- ↑ «پس ما باد را رام او کردیم که به فرمان او هر جا می‌خواست به نرمی روان می‌شد» سوره ص، آیه ۳۶.
- ↑ «خداوند، همان است که دریا را برای شما رام کرد تا کشتی‌ها در آن به فرمان وی روان گردند... * و آنچه را در آسمان‌ها و در زمین است که همه از اوست برای شما رام کرد» سوره جاثیه، آیه ۱۲-۱۳.
- ↑ «پس ما باد را رام او کردیم که به فرمان او هر جا می‌خواست به نرمی روان می‌شد» سوره ص، آیه ۳۶.
- ↑ «و کوه‌ها و پرنده‌ها را رام کردیم که همراه با داوود نیایش می‌کردند» سوره انبیاء، آیه ۷۹.
- ↑ «و برخی از آنان را بر دیگری به پایه‌هایی برتری داده‌ایم تا برخی، برخی دیگر را به کار گیرند» سوره زخرف، آیه ۳۲.
- ↑ وهبة بن مصطفی زحیلی، التفسیر المنیر، ج۲۵، ص۱۴۵-۱۴۶.
- ↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص:۱۸۰.