تفسیر اجتهادی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی

تفسیر عقلی

عقل، یکی از ابزارهای انسان برای کسب معرفت است و البته از جایگاه و ارزش والایی برخوردار است. قرآن کریم به بهره‌برداری از عقل تأکید فراوان داشته و روایات اهل بیت نیز عقل را یکی از حجج الهی بر انسان می‌داند^[۱].

نمونه‌های متعددی از التزام عملی امام خمینی به فهم آیات قرآن با استفاده از عقل وجود دارد که بدون تصریح به اینکه در این مورد باید از عقل بهره جست، عملاً فهم و تبیین مطلب را با استفاده از عقل و استدلال عقلی برگزار کرده‌اند. مثلاً اگر قرآن فرموده عسل مایه شفای بیمار است^[۲]، هرگز به معنای بی‌نیازی از طبیب و منع مراجعه به او نیست؛ زیرا آیه چنین عمومیتی ندارد و این معنا همانند همان مطلب است که گرچه دعا و توسل کارساز و گره‌گشاست، اما به معنای منع چاره‌جویی و استفاده از ابزار و اسباب عادی و طبیعی نیست. در این نمونه‌ها، عقل است که با تحلیل مطلب، دلالت آیه و مفاد آن را شناسایی و قلمرو آن را به دست می‌آورد و در نتیجه استفاده از هر دو عامل را مجاز تشخیص می‌دهد^[۳]. ناگفته پیداست که کارکرد عقل در حوزه معارف والای اعتقادی قرآن بسیار مهم و ارزشمند است. اثبات خدا، قدرت و علم او، نبوت، معاد و... که آیات پرشماری در قرآن به خود اختصاص داده‌اند، همه با دلایل عقلی در ذیل آیات قرآن تبیین و اثبات می‌شوند و این روش، از محکم‌ترین و ارزشمندترین روش‌ها در فهم آیات الهی است^[۴].^[۵]

منابع

پناهی آزاد، حسن، مقاله «منطق فهم اسلام»، منظومه فکری امام خمینی

پانویس

↑ این معنا مورد توجه و تأکید امام نیز هست: آداب الصلاة، ص۲۰۴؛ صحیفه امام، ج۱۷، ص۴۳۱.
↑ ﴿ثُمَّ كُلِي مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلًا يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهَا شَرَابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ﴾ «سپس از (گل) همه میوه‌ها بخور و راه‌های هموار پروردگارت را بپوی! (آنگاه) از شکمش شهدی با رنگ‌های گوناگون برمی‌آید که در آن برای مردم درمانی است، بی‌گمان در این، نشانه‌ای است برای گروهی که می‌اندیشند» سوره نحل، آیه ۶۹.
↑ شرح چهل حدیث، ص۵۵۹؛ آداب الصلاة، ص۳۳۹.
↑ آداب الصلاة، ص۲۰۰.
↑ پناهی آزاد، حسن، مقاله «منطق فهم اسلام»، منظومه فکری امام خمینی، ص ۱۰۵.

[1] این معنا مورد توجه و تأکید امام نیز هست: آداب الصلاة، ص۲۰۴؛ صحیفه امام، ج۱۷، ص۴۳۱.

[2] ﴿ثُمَّ كُلِي مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلًا يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهَا شَرَابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ﴾ «سپس از (گل) همه میوه‌ها بخور و راه‌های هموار پروردگارت را بپوی! (آنگاه) از شکمش شهدی با رنگ‌های گوناگون برمی‌آید که در آن برای مردم درمانی است، بی‌گمان در این، نشانه‌ای است برای گروهی که می‌اندیشند» سوره نحل، آیه ۶۹.

[3] شرح چهل حدیث، ص۵۵۹؛ آداب الصلاة، ص۳۳۹.

[4] آداب الصلاة، ص۲۰۰.

[5] پناهی آزاد، حسن، مقاله «منطق فهم اسلام»، منظومه فکری امام خمینی، ص ۱۰۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]