تفسیر قتادة بن دعامه سدوسی
مقدمه
حاج خلیفه با این عنوان و فؤاد سزگین با عنوان «التفسیر» از این تفسیر خبر داده‌اند[۱]. داوودی در عنوان «قتادة بن دعامة»... گفته است: شیبان بن عبد الرحمان تیمی تفسیرش را از وی روایت کرده است[۲]. حاج خلیفه افزون بر طریق شیبان، دو طریق دیگر (یکی طریق خارجة بن مصعب سرخسی و دوم طریق معمر) نیز برای آن ذکر کرده است[۳].
فؤاد سزگین گفته است: به نظر می‌رسد این تفسیر حجمی بزرگ داشته است. طبری بیش از ۳۰۰۰ مرتبه از آن یاد کرده و خطیب بغدادی و ثعلبی از آن مطلب یا روایت نقل کرده‌اند [۴].
اخیراً آقای عبدالله ابو السعود بدر رساله فوق لیسانس خود در ادبیات را تحقیق در روایات و آرای تفسیری قتاده قرار داده و با استخراج روایات و آرای تفسیری وی از کتاب‌های تفسیری و روایی اهل تسنن مانند جامع البیان طبری و المصنف عبد الرزاق، مجموعه‌ای را با عنوان تفسیر قتاده تهیه کرده و انتشارات «عالم الکتب» در قاهره در سال ۱۳۹۹ ه. ق آن را منتشر کرده است.
این کتاب ۱۳۵ صفحه دارد و در یک مقدمه و سه فصل تنظیم شده است. فصل اول (ص ۱۳-۴۰) در زندگی‌نامه قتاده و فصل دوم (ص ۴۱-۵۴) در بیان مصادر تفسیر قتاده و اسانید آن مصادر است و فصل سوم (ص ۵۵-۱۳۰) در بیان منهج تفسیری قتاده و ویژگی‌های آن می‌باشد. ابو السعود ویژگی‌های منهج تفسیری او را با ذکر شواهدی از روایات و آرای تفسیری وی: تفسیر به کمک قرآن کریم، تفسیر به کمک حدیث شریف و حدیث قدسی، تفسیر با استفاده از اقوال صحابه و بزرگان تابعین، تفسیر لغوی و بلاغی، تفسیر فقهی، تفسیر تاریخی، تفسیر اخلاقی و موعظه‌ای بیان کرده است. توجه به قرائت‌ها در تفسیر آیات و این که گاهی طبق قرائت جمهور و گاهی طبق قرائت شاذ تفسیر می‌کند، و نیز تفسیر با در نظر گرفتن ناسخ و منسوخ، و ابراز دیدگاه‌های عقلی خود در برخی از موارد را دیگر ویژگی‌های منهج تفسیری وی برشمرده است[۵]؛ بنابراین، هرچند نام این کتاب تفسیر قتاده است، ولی در آن روایات و آرای تفسیری قتاده به ترتیب سور و آیات گردآوری نشده و فقط برخی از آرای تفسیری وی به صورت پراکنده به‌عنوان شاهد بر مناهج تفسیری‌اش آمده است و ازاین‌رو، این کتاب در شمار کتاب‌های موجود آثار تفسیری عصر حضور آورده نشد.[۶]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ ر. ک: حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۱، ص۴۵۶؛ سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۱، جزء ۱، ص۷۵.
- ↑ داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۴۳.
- ↑ حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۱، ص۴۵۶.
- ↑ ر. ک: سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۱، جزء ۱، ص۷۵-۷۶.
- ↑ ر. ک: ابو السعود بدر، تفسیر قتادة، ص۵۷-۱۳۰.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۳۷۲-۳۷۳.