تفسیر تاریخی

مقدمه

تفسیر قرآن به حسب تاریخ نزول یا کشف سنن تاریخی از قرآن یا کمک از حوادث عصر نزول در فهم بهتر قرآن

معانی تفسیر تاریخی عبارتند از:

تفسیر قرآن به حسب تاریخ نزول آیات؛ یعنی مفسر با صرف‌نظر از ترتیب فعلی مصحف کریم و با توجه‌به تاریخ نزول آیات، قرآن کریم را تفسیر ‌کند. مهم‌ترین مشکل این شیوه، عدم امکان تعیین تاریخ دقیق نزول آیات است.
بررسی تطبیقی رخدادهای تاریخی مذکور در قرآن که مردم به تأمل در آن فراخوانده شده‌اند. همه همت مفسر آن است که براساس موازین علمی تفسیر قرآن، به استنباط سنن تاریخی بپردازد و نتایجی بگیرد که جنبه اجتماعی و تربیتی دارد؛ برای مثال، علل شکوفایی و زوال تمدن‌های گوناگون بشری را بررسی می‌کند. شهید محمد باقر صدر از کسانی است که در کتاب السنن التاریخی فی القرآن به تفسیر تاریخی (با این معنا) روی آورده است.
گاهی نیز تفسیر تاریخی به این معنا است که مفسر از اهمیت عنصر زمان و مکان در فهم قرآن غافل نشده، هنگام تفسیر قرآن به سیر تطور دلالت الفاظ و شرایط اجتماعی، سیاسی و جغرافیایی کسانی که آیه در باره آنان نازل شده است عنایت تام داشته باشد.^[۱].^[۲]

نمونه تفسیرهایی که با گرایش تاریخی نگارش یافته‌اند به‌این قرارند:

«الإکلیل علی مدارک التنزیل»، اثر شیخ محمد عبدالحق الله‌آبادی که نگارشی است شرح‌گونه بر مدارک‌ التنزیل و حقایق‌ التأویل ابوالبرکات نسفی. مؤلف از کتاب خود به حاشیه مدارک التنزیل تعبیر کرده است. مباحث رجالی و تاریخی آن چشمگیر است. تفسیر مذکور در هفت جلد و به زبان عربی در هندوستان چاپ شده است.
التبیان فی تفسیر القرآن اثر شیخ طوسی، تفسیری جامع که جنبه‌های روایی، تاریخی و کلامی آن برجسته‌تر است. قصص و تاریخ امت‌های پیشین در آن نقل و ارزیابی شده است.
«جلاءالاذهان و جلاءالاحزان» (تفسیر گازر)، اثر ابوالمحاسن حسین بن حسن جرجانی به زبان فارسی. این تفسیر در حقیقت حک و اصلاح شده تفسیر ابوالفتوح است.
«جواهر الحسان فی تفسیر القرآن» (تفسیر ثعالبی)، اثر ابوزید عبدالرحمان ثعالبی. مؤلف از طبری و روایات تفسیری وی بهره فراوان برده است.
«حجة‌التفاسیر و بلاغ‌ الاکسیر» (تفسیر بلاغی)، اثر سید عبدالحجت بلاغی. ویژگی مهم این تفسیر، بهره‌گیری از معلومات عمومی درباره شناخت ادیان و مقایسه آن با دین اسلام و قرآن است. و نیز مباحث تاریخی و اعتقادی فراوانی دربر دارد.
«السنن التاریخیة فی القرآن» تألیف شهید سید محمد باقر صدر.
«التفسیر الموضوعی و الفلسفة الاجتماعیة فی المدرسة القرآنیة» تألیف شهید سید محمد باقر صدر.^[۳].^[۴]

جستارهای وابسته

منابع

فرهنگ‌نامه علوم قرآنی

پانویس

↑ «ال» صغیر، لطفی محمد، المبادی العامة لتفسیرالقرآن، صفحه ۱۱۷؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه ۶۵.
↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۷۶.
↑ ایازی، محمد علی، آشنایی باتفاسیرقرآن، صفحه (۴۴-۹۲)و(۳۸-۳۹)و(۲۷-۱۳۱)و۱۷؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه ۴۴۸و۴۲۳و۲۳۲و۱۴۸.
↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۶۹۱.

[1] «ال» صغیر، لطفی محمد، المبادی العامة لتفسیرالقرآن، صفحه ۱۱۷؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه ۶۵.

[2] فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۷۶.

[3] ایازی، محمد علی، آشنایی باتفاسیرقرآن، صفحه (۴۴-۹۲)و(۳۸-۳۹)و(۲۷-۱۳۱)و۱۷؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه ۴۴۸و۴۲۳و۲۳۲و۱۴۸.

[4] فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۶۹۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]