تفسیر کلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث تفسیر است. تفسیر کلامی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تفسیر کلامی در علوم قرآنی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
واژه «کلام» در عربی به معنای سخن و در اصطلاح عبارت است از شرح و بیان استدلال در معارف دین که غالباً برای ردّ شبهات مخالفان ایراد می‌شود. علم کلام، علمی است که با ایراد ادله و حجت‌ها آدمی را بر اثبات عقاید دینی و ردّ شبهات مخالفان توانا می‌سازد.
تفسیر کلامی شکلی از تفسیر قرآن است که رنگ غالب آن دفاع از عقیده کلامی مفسر است، و مفسر در این نوع تفسیر با هر مناسبتی برای اثبات عقیده خود و تعرض به عقاید دیگران مباحث کلامی را در آیات قرآنی پیش می‌کشد.
علامه طباطبایی در این باره می‌فرماید:
اما متکلمان یعنی بحث‌کنندگان در عقاید مذهبی سعی کرده‌اند آیات را طبق اصول مذهب خود تفسیر کنند؛ یعنی آن‌چه را موافق دیدند، گرفته و باقی را به صورتی که مذهب آنها اجازه می‌داده تأویل کرده‌اند.
البته قرآن از جهت بیان مباحث کلامی و مبارزه با عقاید و افکار غیر مسلمانان نظیر یهودیان و مسیحیان و داشتن آیات محکم و متشابه درون خویش می‌تواند جایگاه مناسبی برای تفسیرهای کلامی باشد و فرصت استفاده برای مفسران را در اثبات عقاید کلامی خویش و نفی عقاید دیگران ایجاد کند.
ممکن است در این‌گونه تفسیرها مفسر در مباحث کلامی، بدون تکفیر دیگران و بدون تعصب از عقیده خود دفاع کند؛ ولی غالباً جهت سلبی و تعصب را می‌توان در تفاسیر کلامی یافت[۱].[۲]
مفسّران کلامی
مفسّرانی که تفسیر خود را با عنایت خاص به بررسی مسائل کلامی و اعتقادی نگاشته‌اند، مفسّران کلامی خوانده شده‌اند. اسامی عده‌ای از آنان به این شرح است:
- محمد امین بن محمد مختار جکنی شنقیطی از مفسّران اهل‌سنّت و صاحب تفسیر اضواء البیان فی ایضاح القرآن بالقرآن؛
- ناصرالدین ابوسعید عبدالله بن عمر بن محمد بیضاوی شیرازی از مفسّران نامی اهل‌سنّت و صاحب تفسیر تفسیر انوار التنزیل و اسرار التأویل معروف به «تفسیر بیضاوی»؛
- شهاب‌الدین سید محمود آلوسی بغدادی از مفسّران اهل‌سنّت و صاحب تفسیر روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی معروف به «تفسیر آلوسی»؛
- فخرالدین رازی از مفسّران اهل‌سنّت و صاحب تفسیر مفاتیح الغیب که به تفسیر کبیر شهرت دارد؛
- علامه سید محمد حسین طباطبایی صاحب تفسیر شریف تفسیر المیزان[۳].[۴]
تفاسیر کلامی
منظور از تفاسیر کلامی، آثاری است که مفسر با استناد به آیات قرآن کریم به اثبات عقاید کلامی خود یا دفاع از آن بپردازد.
برخی از این نمونه‌ها عبارتند از:
- اضواء البیان فی إیضاح القرآن بالقرآن اثر محمد امین بن محمد مختار جکنی شنقیطی، از مفسران اهل‌سنت. این تفسیر همواره از آیات قرآن در تبیین آیات دیگر استفاده و مباحث کلامی را با گستردگی بیان می‌کند. این تفسیر را انتشارات عالم‌الکتب در ده جلد به زبان عربی چاپ کرده است.
- تفسیر انوار التنزیل و اسرار التأویل (تفسیر بیضاوی)، تألیف عبدالله بن عمر بن احمد بن علی فارسی شیرازی بیضاوی، از مفسران اهل‌سنت که به ظواهر الفاظ، جمودی خاص دارد و مطالبش را بیشتر از تفسیر کشاف زمخشری نقل می‌کند. این تفسیر را دارالکتب‌العلمیه در دو جلد چاپ کرده است.
- روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی (تفسیر آلوسی)، تألیف سید محمود بن عبدالله بغدادی حسنی حسینی، تفسیری است جامع که آرا و اقوال بسیاری را نقد کرده و در پانزده جلد به چاپ رسیده است.
- مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر، تفسیر فخر رازی)، تألیف محمد بن عمر بن حسین رازی؛ که از تفسیرهای مفصل و جامع قرآن است و بسیاری از مطالب فقهی، کلامی، تاریخی و... را در بر دارد. این تفسیر را باید دایرة‌المعارفی بزرگ دانست. این تفسیر در شانزده مجلد چاپ شده است.
- تفسیر المیزان نوشته علامه سید محمد حسین طباطبایی، از جمله مفسران نامی جهان اسلام و شیعه. این تفسیر از جمله بهترین تفاسیر شیعه است که در ابعاد گوناگون به مسائل مختلف اجتماعی و کلامی پرداخته است[۵].[۶]
منابع
پانویس
- ↑ اسماعیلی قوچانی، علی اکبر، پژوهشی در سیر تطور تفسیر و روش‌های تفسیری، صفحه (۶۱-۶۲)؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه ۵۶
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۸۲۶.
- ↑ ایازی، محمد علی، آشنایی با تفاسیر قرآن، صفحه (۱۰۹-۱۱۰) و (۸۱-۸۲) و ۵۲ و ۱۸؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه (۷۰۳-۸۲) و (۶۵۰-۳۳) و ۱۵۸ و ۱۳۸.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۴۵۳۲.
- ↑ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه ۶۵۰و(۱۵۸-۱۵۷)و۱۳۸؛ ایازی، محمد علی، آشنایی باتفاسیرقرآن، صفحه (۱۰۹-۱۱۰)و(۸۱-۸۲)و۱۸؛ آذرنوش، آذرتاش، تاریخ ترجمه ازعربی به فارسی (از آغاز تا عصر صفوی)، صفحه ۵۲.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۳۴.