تفسیر اهل‌سنت

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

مقدمه

دانشمندان و مفسران اهل‌سنّت براساس مبانی فقهی و کلامی خود، قرآن کریم را تفسیر کرده‌اند.

یکی از ویژگی‌های بارز تفسیر اهل‌سنت این است که اقوال صحابه و تابعین را در تفسیر، چون روایات نبوی گرامی داشته، إعمال نظر در مقابل آنها را همانند اجتهاد در مقابل نص قلمداد می‌کنند[۱].[۲]

تفاسیر اهل‌سنت

معروف‌ترین تفسیرهای اهل‌سنت را می‌توان به سه دسته عمده تقسیم کرد:

تفاسیر نقلی که به روایات مأثور استناد کرده‌اند

  1. تنویر المقباس من تفسیر ابن‌عباس که فیروزآبادی مؤلف کتاب قاموس آن را گرد‌آوری کرده است؛
  2. تفسیر ابن‌عیینه، نوشته سفیان بن عیینه؛
  3. الرغیب فی غریب القرآن تألیف محمد بن عمر واقدی؛
  4. تفسیر ابن‌ماجه، تألیف محمد بن ماجه؛
  5. الکشف و البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر ثعلبی)، تألیف احمد بن محمد ثعلبى نيشابورى مشهور به ثعلبی؛
  6. جامع البیان فی تفسیر القرآن، (تفسیر طبری) تألیف محمد بن جریر بن یزید بن کثیر بن غالب طبری؛
  7. تفسیر ابن ابی‌شیبه؛ تألیف حافظ ابوالحسن عثمان بن ابی شیبه کوفی؛
  8. معالم التنزیل فی تفسیر القرآن؛ حسین بن مسعود بغوی؛
  9. تفسیر القرآن العظیم (تفسیر ابن کثیر)، تألیف ابوالفداء عماد الدین اسماعیل بن عمر بن کثیر القرشی الدمشقی معروف به ابن کثیر؛
  10. الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن (تفسیر الثعالبی)، تألیف عبدالرحمن بن محمد ثعالبى؛
  11. الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور تألیف جلال الدین سیوطی؛
  12. فتح القدیر الجامع بین فنی الروایة و الدرایة من علم التفسیر (تفسیر فتح القدیر) تألیف محمد بن علی بن محمد شوکانی؛
  13. المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز تألیف ابومحمد عبدالحق بن غالب بن عبدالرحمن بن غالب محاربى مشهور به ابن عطیه اندلسی.

تفاسیر عقلی و اجتهادی که مبنای آنها بیشتر، استنباطات شخصی است

  1. تفسیر جبّایی، تألیف ابوعلی محمد بن عبدالوهاب بن سلام؛
  2. الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، تألیف محمود بن عمر بن محمد بن احمد خوارزمی زمخشری مشهور به زمخشری؛
  3. مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر، تفسیر فخر رازی)، تألیف محمد بن عمر بن حسن بن حسین تیمی بکری مشهور به فخرالدین رازی؛
  4. مدارک التنزیل و حقایق التأویل (تفسیر النسفی)، تألیف عبدالله بن احمد نسفی؛
  5. لباب التأویل فی معانی التنزیل (تفسیر خازن)، تألیف علاءالدین علی بن محمد بن ابراهیم بغدادی مشهور به خازن؛
  6. البحر المحیط فی التفسیر (تفسیر ابن حیان)، تألیف محمد بن یوسف بن علی بن الحیان مشهور به ابوحیان اندلسی؛
  7. تفسیر انوار التنزیل و اسرار التأویل (تفسیر بیضاوی)، تألیف عبدالله بن عمر بيضاوى؛
  8. ارشاد العقل السلیم إلی مزایا الکتاب الکریم معروف به «تفسیر ابی السعود»، اثر محمد بن محمد بن مصطفی عمادی معروف به ابو السعود؛
  9. تفسیر جلالین اثر جلال الدین محلی و جلال الدین سیوطی؛
  10. الجامع لاحکام القرآن (تفسیر قرطبی)، تألیف ابوعبدالله محمد بن احمد بن ابوبکر بن فرح انصاری خزرجی اندلسی مشهور به محمد بن احمد قرطبی؛
  11. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی (تفسیر آلوسی)، تألیف شهاب الدین سید محمود آلوسی
  12. تفسیر روح البیان، تألیف شیخ اسماعیل حقی بروسوی؛
  13. السراج المنیر فی تفسیر القرآن الکریم تألیف، شمس الدین محمد بن محمد خطیب شربینی؛
  14. غرائب‌ القرآن و رغائب‌ الفرقان (تفسیر نیشابوری)، تألیف نظام‌الدین حسین قمی نیشابوری معروف به نظام نیشابوری.

تفاسیر جدید

  1. الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم (تفسیر طنطاوی)، تألیف شیخ طنطا‌وی بن‌ جوهری؛
  2. تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، بخش اول (از ابتدای قرآن تا آیه ۱۲۶ سوره نساء) با انشای شیخ محمد عبده، و بخش دوم (آیه ۱۲۷ سوره نساء تا آیه ۵۳ سوره یوسف) تألیف شاگردش محمد رشید بن علی رضا قلمونی، معروف به محمد رشید رضا؛
  3. تفسیر مراغی، تألیف شیخ احمد بن مصطفی مراغی؛
  4. فی ظلال القرآن، تألیف سید بن قطب بن ابراهیم بن حسین بن شاذلی، معروف به سید قطب؛
  5. التفسیر الحدیث اثر محمد عزة دروزه؛
  6. محاسن التأویل (تفسیر القاسمی)، اثر محمد جمال الدین قاسمی[۳].[۴]

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

  1. خرمشاهی، بهاء الدین، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی، جلد۱،صفحه ۶۵۴؛ طباطبایی، محمد حسین، قرآن دراسلام، صفحه ۵۷.
  2. فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۶۱.
  3. عمید زنجانی، عباسعلی، مبانی و روشهای تفسی رقرآن، صفحه (۶۳-۶۵)؛ کمالی دزفولی، علی، شناخت قرآن، صفحه (۵۵۳-۵۵۴)؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیر و المفسرون، جلد۱، صفحه (۲۰۴-۴۸۲)؛ خرمشاهی، بهاء الدین، قرآن پژوهی(هفتاد بحث و تحقیق قرآنی)، صفحه ۵۰.
  4. فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۶۸۷.