تفسیر اهل بیت

این مدخل زیرشاخهٔ بحث تفسیر است. تفسیر اهل بیت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تفسیر اهل بیت در علوم قرآنی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

مراد از تفسیر اهل‌بیت (ع)، شیوه‌های اهل‌ بیت (ع) برای تفسیر قرآن است. گاهی نیز منظور از این اصطلاح، روایات اهل‌بیت (ع) در تفسیر قرآن است.

شیعه، تفسیر اهل‌بیت (ع) را همان تفسیر رسول اکرم (ص) می‌داند و با روایات اهل‌بیت (ع) مانند روایات رسول اکرم (ص) رفتار می‌کنند.

برای شناخت ویژگی‌های تفسیر اهل‌بیت (ع) توجه به دو نکته لازم است:

1. اهل‌بیت (ع) به قرآن اهتمامی ویژه داشته‌اند؛ به گونه‌ای که حفظ، تعلیم و تعلم آن را افضل عبادات می‌شمردند و در دوران حیات اجتماعی خویش برای حافظان و حاملان قرآن احترامی ویژه قائل بودند. گرچه سنت نبوی (ص) نزد آنان دارای کمال احترام بود اما قرآن از این جهت که سندی یقینی دارد، جایگاه و منزلت یگانه‌ای نزد آنان داشت؛ بنابراین، ائمه تأکید کرده‌اند که ملاک تشخیص حق از باطل، قرآن است، و روایات ناسازگار با قرآن را نپذیرید.
2. اهل‌بیت (ع) در بسیاری از سخنان خویش به سلوک بر مبنای علم و اجتهاد و روش‌های علمی توصیه کرده و از مردم خواسته‌اند برای وصول به حقایق اسلام و قرآن، از ابزار عقل استفاده کنند.

توجه به این دو نکته، به انضمام شواهد تاریخی - که به‌ویژه در شأن امام علی (ع) در دست است و تسلط ایشان را بر تفسیر قرآن بیان می‌کند - ما را در فهم و شناخت کلی روش اهل بیت (ع) در تفسیر قرآن و جایگاه اهل‌بیت (ع) در این عرصه یاری خواهد کرد.

زرکشی در این زمینه می‌گوید: «نخستین مفسر از صحابه، علی (ع) است؛ سپس ابن‌عباس».

جلال الدین سیوطی می‌نویسد: «از میان خلفا، بیشتر از همه، از علی بن ابی‌طالب روایت شده و روایت از آن سه جدّاً کم است».

ویژگی‌های نظریه اهل‌بیت (ع) در تفسیر قرآن عبارت‌اند از:

1. وحدت بیانی قرآن: اهل‌بیت (ع) اعتقاد داشتند قرآن را بدون توجه به جمیع آیات آن نمی‌توان فهمید.
2. احاطه به شرایط زمانی و مکانی نزول قرآن: اهل‌بیت (ع) به اسباب نزول آیات و حوادث هم‌زمان با نزول آیات، علم داشتند.
3. اعتماد و اتکای به سنّت صحیح نبوی.
4. کارآمدی قرآن در همه زمان‌ها.

این پشتوانه‌های چهارگانه نظری در تفسیر اهل بیت (ع) و مدرسه تفسیری آنان اثری مهم و عمده داشته و شیوه تفسیری اهل بیت (ع) را شیوه‌ای خاص گردانده است.

جستارهای وابسته

• تفاسیر تابعین تابعین
• تفاسیر تک نگار
• تفاسیر عصر جدید
• تفاسیر عصر کهن
• تفاسیر لغوی
• تفسیر اجتهادی
• تفسیر اجمالی قرآن
• تفسیر اِعراب
• تفسیر قرآن به مقتضای عقل
• تفسیر باطنی
• تفسیر مالکیه
• تفسیر روایی
• تفسیر مسلسل
• تفسیر قرآن به کلام صحابه
• تفسیر قرآن با قول تابعی
• تفسیر قرآن با قرآن
• تفسیر عهد نبوت
• تفسیر عهد رسالت
• تفسیر عهد صحابه
• تفسیر غریب قرآن
• تفسیر عقلی
• تفسیر پلورالیستی قرآن
• تفسیر تبیینی قرآن
• تفسیر تحلیلی
• تفسیر بلاغی
• تفسیر تدبری قرآن
• تفسیر تمسکی قرآن
• تفسیر عصر تابعین
• تفسیر در عصر تدوین
• تفسیر عصر پیامبر خاتم
• تفسیر درایی
• تفسیر زبدة البیان
• تفسیر سکولاریستی قرآن
• تفسیر سیستمی
• تفسیر عبدالله بن عباس
• تفسیر قرآن به قرآن
• تفسیر لفظی قرآن
• تفسیر لیبرالیستی قرآن
• تفسیر مأثور
• تفسیر معتزله
• تفسیر مجمل به مبین
• تفسیر مطلق به مقید
• تفسیر معتزلیان جدید
• تفسیر معنا
• تفسیر معنوی قرآن
• تفسیر نو اعتزالی
• تفسیر وجوه قرآن
• تفسیر ترتیبی
• تفسیر مزجی
• تفسیر موضوعی
• تفسیر اهل بیت
• تفسیر پیامبر خاتم
• تفسیر تابعین
• تفسیر عامه
• تفسیر عصر نهضت
• تفسیر توحیدی
• تفسیر دوران نهضت‌های اصلاحی
• تفسیر صحابه
• تفسیر عصر جدید
• تفسیر باطن قرآن
• تفسیر ظاهر قرآن
• تفسیر اهل‌سنت
• تفسیر باطنیه
• تفسیر ماتریدیه
• تفسیر خوارج
• تفسیر شیعه
• تفسیر متصوفه
• تفسیر اجتماعی
• تفسیر اخلاقی
• تفسیر ادبی
• تفسیر اشاری
• تفسیر به رأی
• تفسیر بیانی
• تفسیر زیدیه
• تفسیر شافعیه
• تفسیر پوزیتیویستی
• تفسیر تاریخی
• تفسیر تربیتی
• تفسیر رمزی
• تفسیر عرفانی
• تفسیر علمی
• تفسیر فقهی
• تفسیر فیضی
• تفسیر فلسفی
• تفسیر کلامی
• تفسیر نقلی
• آداب تفسیر قرآن
• آراء تفسیری
• اسرائیلیات در تفسیر
• اقطاب اسرائیلیات
• اقطاب وضّاعین
• اولین مدون تفسیر
• تأویل قرآن
• تدوین تفسیر قرآن
• تفاسیر قرآن
• تفسیر پذیری قرآن
• تفسیر نگاری
• تنزیل قرآن
• توقیفیت تفسیر قرآن
• جری و تطبیق
• روایات تفسیری
• روش‌های تفسیری
• سیاق عام
• شرافت تفسیر قرآن
• طرق تفسیری
• غرایب تفسیر
• فضیلت تفسیر قرآن
• قواعد تفسیر
• مبادی تفسیر
• مدارس تفسیر قرآن
• مراتب تفسیر
• مراحل تفسیر
• مصادر نقلی تفسیر
• مفسران
• مقدمات تفسیر
• مکاتب تفسیری
• منابع تفسیر
• تأویل قرآن

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی