فی ظلال القرآن (کتاب)
| فی ظلال القرآن | |
|---|---|
 | |
| زبان | فارسی |
| نویسنده | سید قطب |
| ناشر | انتشارات دار الشروق |
| محل نشر | بیروت، لبنان |
| سال نشر | ۱۴۰۸ ق، ۱۳۶۷ ش |
| تعداد جلد | ۶ |
| فهرست جلدها | جلد اول، جلد دوم، جلد سوم، جلد چهارم، جلد پنجم، جلد ششم |
فی ظلال القرآن کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر تأویل و تفسیر قرآن کریم می‌باشد. این کتاب اثر سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی مشهور به سید قطب است و انتشارات دار الشروق انتشار آن را به عهده داشته است.[۱]
دربارهٔ کتاب
فی ظلال القرآن، به زبان عربی، نام تفسیری است از سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی شافعی مذهب، که در سال ۱۳۲۶ق (۱۹۰۶ میلادی) در دهکده «موشا» یا «قها» یکی از روستاهای استان «اسیوط مصر» چشم به جهان گشود. او تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش به پایان رسانید و در ده سالگی قرآن را به طور کلی حفظ کرد و برای ادامه تحصیلات به قاهره رفت و در دانشکده دارالعلوم به اخذ لیسانس نائل آمد. وی همه توان خود را صرف نگارش کرد و در مدت کوتاهی با نوشتن مقالات دینی، اجتماعی و ادبی در مجلّات معتبری همچون: «الرسالة»، «المقتطف»، «اللواء الجدید»، «الدعوة»، «مصرالفتاة»، «المسلمون و الاشتراکیة» و «مشاهدة القیامة فی القرآن» و تألیف کتاب‌هایی مانند: «العدالة الاجتماعیة فی الاسلام» در ردیف نویسندگان سرشناسی چون: طه حسین و عبّاس عقاد و محمود عقاد و مصطفی صادق رافعی قرار گرفت.
سید قطب در سال ۱۹۴۹ به همراه هیئتی فرهنگی و پژوهشی برای مطالعه و بررسی روش‌های تعلیم و تربیت به امریکا سفر کرد و دو سال و نیم در آنجا به تحقیق پرداخت و با تمدّن غرب آشنایی پیدا کرد و از سال ۱۹۵۱ به جمعیت اخوان المسلمین که حسن البنا، آن را بنیان‌گذاری کرده بود پیوست و از سال ۱۹۵۳ علاوه بر نوشتن مقالات ادبی و اجتماعی، نگارشِ تفسیری را به نام «فی ظلال القرآن» آغاز کرد و در سال ۱۹۶۴ آن را به پایان برد.
او در سال ۱۹۵۴ هنگامی که جمعیت اخوان المسلمین به توطئه ترور جمال عبدالناصر رئیس جمهور وقت متهم گردید، دستگیر و به پانزده سال زندان محکوم شد و پس از گذراندن ده سال حبس، آزاد شد و در سال ۱۹۶۵ کتابی به نام «معالم فی الطریق» را نوشت که بر اثر آن، همراه گروهی از اخوان المسلمین به اتّهام تلاش برای سرنگونی رژیم حاکم از راه مبارزه به زندان افتاد و سرانجام در روز یکشنبه ۱۹۶۶/۸/۲۲ حکم اعدام او از سوی دادگاه نظامی صادر گردید و در سحرگاه ۱۹۶۶/۸/۲۹ (۱۳۸۶ق) به اجرا در آمد و سید قطب همراه یارانش به دار آویخته شد و جسدش به طور پنهانی در یکی از مقابر قاهره به خاک سپرده شد. او چهل سال از دوران عمر ۶۰ ساله خود را به مطالعه و تحقیق و مبارزه با استبداد سپری نمود و هرگز همسری نیز برنگزید و بازمانده او تنها آثار قلمی اوست که به بیش از ۲۴ اثر می‌رسد که مهم‌ترین آنها عبارتند از: «التصویر الفنّی فی القرآن»، «العداله الاجتماعیه فی الاسلام»، «الاسلام و مشکلات الحضاره» و «فی ظلال القرآن» در تفسیر قرآن کریم.
بی‌گمان، دانشمند متفکّر و صاحب قلمِ مجاهدِ ستم‌ستیزی چون سید قطب، مطالعات وسیعی در منابع حدیثی و تفسیری و تاریخی داشته تا این که توانسته است تفسیر عصری پرباری چون «فی ظلال القرآن» را در طول یازده سال که نُه سال آن را در کُنج زندان سپری نموده به جامعه فکری و فرهنگی دنیای اسلام عرضه بدارد. نگاه اجتماعی او در تفسیر آیات به «تفسیر المنار» و «تفسیر مراغی» نزدیک‌تر است و در بُعدِ روایات تفسیری نیز به «تفسیر طبری» و «الدر المنثور سیوطی» توجه بیشتری داشته است. از آنجا که آثار پیش از زندان رفتن او بیشتر جنبه ادبی - هنری داشته، قطعاً نگاه هنری و توصیفی او از آیات قرآن هم بیشتر معطوف به مطالعه پیشین آثار ادبی و کنکاش او در آنها می‌باشد.
مهم‌ترین ویژگی تفسیر فی ظلال القرآن پرداختن به بُعد اجتماعی آیات و تلاش پی گیر او در بازگشت به قرآن و تقویت نیروی اندیشه دینی در نسل جوان و تأکید به اصلاحات معنوی و اجتماعی در جامعه مسلمین است. او در این تفسیر با تمام وجود، در صدد آن است که روح قرآن و پیام کلی آن را به‌گونه معقول به جامعه مسلمانان بشناساند و با جدّ و جهد تمام، با خرافات و روایات اسرائیلیات که بر بخشی از تفاسیر سایه انداخته‌اند و عامل انحراف نیز شده‌اند، ستیزه نماید. او در آغاز هر سوره، چکیده‌ای از مفاهیم آن را بیان می‌دارد، آنگاه مقاصد سوره را یادآور می‌شود و سپس با استفاده از روایات منقول به تبیین آیات می‌پردازد. البته در تفسیر آیات، جنبه‌های خطابی و قلمفرسایی مؤلّف، بر تحلیل‌های عمیق و دقیق او در تفسیر سایه افکنده است. این تفسیر با همه نقاط قوّتی که دارد، خالی از ضعف هم نیست و به نوعی روح سلفیگری و تحجّر در مواردی از آن دیده می‌شود. ولی عمده نقاط قوّت این تفسیر را باید در «اندیشه‌ورزی» مؤلّف آن، به هنگام خیره شدن او در مفهوم آیات دانست. او خود در این باره در مقدمه تفسیرش گوید: «اینها بخشی از خاطرات و انفعالاتی است که به هنگام زیستن در سایه قرآن بر دل گذشته است».
امتیاز عمده این تفسیر به روز بودن و قلم روان مفسر در بیان تحلیل اجتماعی آیات قرآن به شیوه توصیفی و در چهارچوبه نیازهای فکری جدید عصریِ نسل جوانِ زمان مؤلّف آن است. افزون بر آن:
- نظم و انسجام در ارائه هدف کلی سوره‌ها و آیات،
- تقسیم موضوعی آیات،
- به‌کارگیری ذوق هنری - ادبی در پرداختن به جزئیات مطالب،
- تضعیف و ردّ روایات مجهول در تفسیر آیات، از دیگر امتیازات این اثر است.
سید قطب از تحمیل فرضیه‌های علمی روز بر آیات، سخت انتقاد می‌کند و می‌گوید: کسانی هستند که آنچه را که از قرآن نیست می‌خواهند به‌گونه‌ای بر قرآن بارکنند و برآنند که از قرآن، جزئیاتِ علوم طبّ و شیمی و نجوم و امثال آنها استخراج کنند. غافل از آنکه قرآن، کتاب جامع و کاملِ هدایت است و موضوع آن از همه این علوم و فنون بزرگ‌تر و برتر است؛ زیرا انسانِ راه یافته و هدایت شده است که می‌تواند به درستی از این علوم استفاده ببرد و قرآن نیز در صدد ساختن چنین انسانی و تربیت و پرورش و بالندگی شخصیت و بیداری وجدان و شکوفایی عقل و اندیشه این انسان می‌باشد تا او بتواند در پرتو شکوفایی عقل از راه وحی، جامعه‌ای را بسازند که آدمیان از تمام نیروهای خود به وجه نیکو استفاده ببرند و روز به روز زمینه رشد و بالندگی خود و همنوعان‌شان را فراهم سازند[۲].
به هر حال، شیوه تفسیر و نمود کار سید قطب با مفسران پیش از خود تفاوت چشمگیری دارد که آن هم ریشه در نگرش او به مسائل اجتماعی - سیاسی و نیازهای نسل جوان و دغدغه فراوان او نسبت به آشنایی نسل جوان با روح قرآن جهت تحقّقِ جامعه به تمام معنا قرآنی در دنیای اسلام است. در مقدمه‌اش گوید: «زیر سایه قرآن پای به مرحله یقین صادقانه و باور قاطعانه گذاشته و مطمئن گشتم که هیچ‌گونه اصلاحی برای ساکنان این زمین و هیچ آسایشی نصیب بشریّت نمی‌گردد و ترقی و تعالی و برکت و طهارت و همگامی و هماهنگی با قوانین جهان و فطرت حیات، حاصل نمی‌شود مگر با بازگشت به سوی خدا و بازگشت به سوی خدا، تنها یک راه دارد و آن برگشت دادن همه امور زندگی به آیین خدایی و منهجِ الهی است که در کتاب خود - قرآن مجید - برای بشریت روشن کرده است»[۳][۴]
فهرست کتاب
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دربارهٔ پدیدآورنده
پانویس
- ↑ شبکه جامع کتاب گیسوم
- ↑ ر. ک: مقدمه مفسر در فی ظلال القرآن.
- ↑ فی ظلال القرآن، سید قطب، بیروت، دار الشروق، ۱۴۰۰ق.
- ↑ کوشا، محمد علی، مقاله «تفسیر فی ظلال القرآن»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.
- ↑ وبگاه کتابراه
دریافت متن
- دریافت متن دیجیتال کتاب از کتابخانه مدرسه فقاهت
- دریافت متن دیجیتال و PDF کتاب از مکتبة الشیخ بهاءالدین العاملی العامة