ثابت بن سعید

موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

ثابت بن سعید در سند یکی از روایات تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از کتاب الکافی قرار دارد:

«عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ إِسْمَاعِيلَ السَّرَّاجِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ ثَابِتِ بْنِ سَعِيدٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع) يَا ثَابِتُ مَا لَكُمْ وَ لِلنَّاسِ كُفُّوا عَنِ النَّاسِ وَ لَا تَدْعُوا أَحَداً إِلَى أَمْرِكُمْ فَوَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ أَهْلَ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلَ الْأَرَضِينَ اجْتَمَعُوا عَلَى أَنْ يَهْدُوا عَبْداً يُرِيدُ اللَّهُ ضَلَالَتَهُ مَا اسْتَطَاعُوا عَلَى أَنْ يَهْدُوهُ وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلَ الْأَرَضِينَ اجْتَمَعُوا عَلَى أَنْ يُضِلُّوا عَبْداً يُرِيدُ اللَّهُ هِدَايَتَهُ مَا اسْتَطَاعُوا أَنْ يُضِلُّوهُ كُفُّوا عَنِ النَّاسِ وَ لَا يَقُولُ أَحَدٌ عَمِّي وَ أَخِي وَ ابْنُ عَمِّي وَ جَارِي فَإِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَيْراً طَيَّبَ رُوحَهُ فَلَا يَسْمَعُ مَعْرُوفاً إِلَّا عَرَفَهُ وَ لَا مُنْكَراً إِلَّا أَنْكَرَهُ- ثُمَّ يَقْذِفُ اللَّهُ فِي قَلْبِهِ كَلِمَةً يَجْمَعُ بِهَا أَمْرَهُ».

شرح حال راوی

روایت یاد شده، در محاسن برقی و الکافی نقل، و در سندش «ثابت أبی سعید» ثبت شده و در بعضی اسناد هم با عنوان «ثابت بن أبی سعید» روایت کرده است.

عناوین مذکور، از یک شخص حکایت دارد؛ ولی در ضبط نام راوی، تحریف واقع شده است و عنوان صحیح، ثابت أبی سعید است و دو عنوان دیگر، مصحف‌اند؛ زیرا مطابق با عنوان رجالی است.

برقی در اصحاب امام صادق(ع) نوشته است: "ثابت أبو سعيد، كوفي. شیخ طوسی در اصحاب امام باقر(ع) نوشته است: ثابت بن أبي ثابت، عبدالله البجلي الكوفي، يكنى أبا سعيد، مولى، روى عنه و عن أبي عبدالله(ع) و در اصحاب امام صادق(ع) یک بار نوشته است: ثابت بن عبدالله، وهو ثابت بن أبي ثابت البجلي الكوفي؛ و بار دوم نوشته است: ثابت، أبو سعيد البجلي الكوفي.

شماری از رجالیان به اتحاد دو عنوان مذکور در رجال شیخ طوسی در اصحاب امام صادق(ع) معتقد شدند؛ ولی علامه مامقانی به این دلیل که شیخ طوسی دو عنوان را پشت سر هَم و بی‌فاصله آورده است، تعدد را استظهار کرده است که مورد نقد علامه شوشتری واقع گردیده است، بنابراین نام راوی ثابت بن عبدالله، کنیه‌اش «أبو سعید»، و کنیه پدرش «أبو ثابت» است. وی از اهل کوفه و منسوب به البجلی است.

در رجال النجاشی و الفهرست شیخ طوسی از راوی یاد نشده است، چون اثر علمی نداشته؛ یا به کتاب وی دسترسی پیدا نکردند.

ابن حجر عسقلانی از رجالیان سنّی، از راوی یاد کرده و نوشته است: ثابت بن أبي سعيد البجلي الكوفي ذكره الكشي في رجال الشيعة، وقال: كان ثقة كثير الفقه، روى عنه الأعمش - رحمه الله تعالى - ولی در رجال کشی موجود، عبارت مذکور به چشم نمی‌خورد، بلکه اصلاً در رجال کشّی از راوی یاد نشده است. در جوامع حدیثی، تنها دو روایت از راوی با عنوان ثابت أبی سعید نقل شده که قبلاً ذکر شدند؛ اما دو روایت دیگر با عنوان أبی سعید البجلی گزارش شده که استظهار می‌شود مقصود از آن، راوی مورد بحث باشد؛ زیرا از جهت طبقه یکسان‌اند:

1. «عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْبَجَلِيِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(ع): إِنَّ الدُّعَاءَ أَنْفَذُ مِنَ السِّنَانِ».
2. «علی بن إبراهیم حَدَّثَنِي الْحُسَيْنُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ السُّكَيْنِيُّ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْبَجَلِيِّ عَنْ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ هَارُونَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) عَنْ آبَائِهِ(ع) قَالَ لَمَّا بَلَغَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ(ع) أَمْرُ مُعَاوِيَةَ وَ أَنَّهُ فِي مِائَةِ أَلْفٍ- قَالَ مِنْ أَيِّ الْقَوْمِ قَالُوا مِنْ أَهْلِ الشَّامِ، قَالَ(ع): لَا تَقُولُوا مِنْ أَهْلِ الشَّامِ وَ لَكِنْ قُولُوا مِنْ أَهْلِ الشُّومِ- هُمْ مِنْ أَبْنَاءِ مُضَرَ لُعِنُوا عَلَى لِسَانِ دَاوُدَ فَجَعَلَ اللَّهُ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَ الْخَنَازِيرَ، ثُمَّ كَتَبَ(ع) إِلَى مُعَاوِيَةَ لَا تَقْتُلِ النَّاسَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ وَ هَلُمَّ إِلَى الْمُبَارَزَةِ- فَإِنْ أَنَا قَتَلْتُكَ فَإِلَى النَّارِ أَنْتَ- وَ تَسْتَرِيحُ النَّاسُ مِنْكَ وَ مِنْ ضَلَالَتِكَ- وَ إِنْ قَتَلْتَنِي فَأَنَا إِلَى الْجَنَّةِ وَ يُغْمَدُ عَنْكَ السَّيْفُ الَّذِي لَا يَسَعُنِي غِمْدُهُ- حَتَّى أَرُدَّ مَكْرَكَ وَ بِدْعَتَكَ، وَ أَنَا الَّذِي ذَكَرَ اللَّهُ اسْمَهُ فِي التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ بِمُؤَازَرَةِ رَسُولِ اللَّهِ(ص)، وَ أَنَا أَوَّلُ مَنْ بَايَعَ رَسُولَ اللَّهِ(ص) تَحْتَ الشَّجَرَةِ فِي قَوْلِهِ: ﴿لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ﴾ فَلَمَّا قَرَأَ مُعَاوِيَةُ كِتَابَهُ وَ عِنْدَهُ جُلَسَاؤُهُ قَالُوا- وَ اللَّهِ قَدْ أَنْصَفَكَ- فَقَالَ مُعَاوِيَةُ وَ اللَّهِ مَا أَنْصَفَنِي- وَ اللَّهِ لَأَرْمِيَنَّهُ بِمِائَةِ أَلْفِ سَيْفٍ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَصِلَ إِلَيَّ، وَ وَ اللَّهِ مَا أَنَا مِنْ رِجَالِهِ، وَ لَقَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(ص) يَقُولُ- وَ اللَّهِ يَا عَلِيُّ لَوْ بَارَزَكَ أَهْلُ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ لَقَتَلْتَهُمْ أَجْمَعِينَ، فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ- فَمَا يَحْمِلُكَ يَا مُعَاوِيَةُ عَلَى قِتَالِ مَنْ تَعْلَمُ- وَ تُخْبِرُ فِيهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ(ص) بِمَا تُخْبِرُ مَا أَنْتَ وَ نَحْنُ فِي قِتَالِهِ إِلَّا عَلَى الضَّلَالَةِ! فَقَالَ مُعَاوِيَةُ: إِنَّمَا هَذَا بَلَاغٌ مِنَ اللَّهِ وَ رِسالاتِهِ وَ اللَّهِ مَا أَسْتَطِيعُ أَنَا وَ أَصْحَابِي رَدَّ ذَلِكَ- حَتَّى يَكُونَ مَا هُوَ كَائِنٌ...».

طبقه راوی

سال ولادت و وفات راوی در منابع موجود ذکر نشده؛ لکن در کتب رجال از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) شمرده شده و در اسناد روایات، از امام صادق(ع) روایت کرده است.

استادان و شاگردان راوی

ثابت بن سعید در اسناد روایات از عبدالملک بن هارون روایت کرده که استاد حدیثی‌اش شمرده می‌شود و کسانی مانند ابن مسکان، عبدالله بن المغیرة، علی بن النعمان، حسین بن عبدالله السکینی از وی روایت کرده‌اند که از شاگردانش به شمار می‌آیند.

مذهب راوی

علامه مامقانی به جهت یادکرد نام راوی در رجال شیخ طوسی امامی بودن راوی را استظهار کرده، درحالی که موضوع رجال شیخ طوسی، اعم از راوی امامی و غیر امامی است، بلکه دلیل بر امامی بودن ثابت أبی سعید ذکر نام وی در رجال برقی نیز ملاحظه متن روایات وی است.

جایگاه حدیثی راوی

در کتب رجال، جرح و تعدیلی درباره راوی انجام نگرفته است؛ ولی از بعضی قرائن، وثاقت یا دست کم حسن حال وی فهمیده می‌شود؛ نمونه‌ها:

1. قرار گرفتن نام راوی در سند روایت تفسیر القمّی.
2. روایت عبدالله بن مسکان که از اصحاب اجماع است از ایشان.
3. روایت عبدالله بن المغیره که از اصحاب اجماع و از اجلای راویان به شمار می‌آید، از وی.

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۵