جعفر بن سلیمان ضبعی بصری
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
مقدمه
جعفر بن سلیمان البصری[۱]، در سند دو روایت تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از التوحید واقع شده است؛ نمونه:
«حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقُ وَ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ السِّنَانِيُّ وَ عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِمْرَانَ الدَّقَّاقُ رَحِمَهُمُ اللَّهُ قَالُوا حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا بَكْرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ قَالَ حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُلَيْمَانَ الْبَصْرِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ(ع)عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: 
مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَمَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ وَلِيًّا مُرْشِدًا
[۲] فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يُضِلُّ الظَّالِمِينَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَنْ دَارِ كَرَامَتِهِ وَ يَهْدِي أَهْلَ الْإِيمَانِ وَ الْعَمَلِ الصَّالِحِ إِلَى جَنَّتِهِ كَمَا قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ وَيُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِينَ وَيَفْعَلُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ[۳] وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَّ: إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ يَهْدِيهِمْ رَبُّهُمْ بِإِيمَانِهِمْ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهَارُ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ[۴]»[۵].[۶]
شرح حال راوی
جعفر بن سلیمان با وصف البصری نه در کتب رجالی شیعه و سنی ذکر شده؛ نه در سند روایت دیگری؛ ولی جعفر بن سلیمان الضبعی[۷] البصری [۸] هم در کتب رجالی عنوان شده؛ هم در سند بعضی روایات قرار گرفته است. به احتمال قوی از عنوان یاد شده، همین شخص مراد باشد، چون اولاً از جهت طبقه همخوانی دارند و ثانیاً هر دو بصری هستند. در میان قدمای رجالیان شیعه، تنها شیخ طوسی از جعفر بن سلیمان الضبعی البصری در کتاب رجال یاد کرده؛ ولی بیشتر رجالیان سنی از ایشان نام برده و از راویان شیعی به شمار آورده‌اند - چنان‌که خواهد آمد - و افزون بر این، در اسناد بعضی روایات نیز قرار گرفته است.[۹]
طبقه راوی
تاریخ ولادت جعفر بن سلیمان الضبعی البصری دانسته نیست؛ ولی تاریخ وفاتش سال ۱۷۸ هجری قمری بوده [۱۰] و شیخ طوسی او را از اصحاب امام صادق(ع) به شمار آورده است[۱۱].[۱۲]
استادان و شاگردان راوی
جعفر بن سلیمان الضبعی البصری در اسناد روایات، از کسانی مانند یزید الرشک و ابو هارون العبدی روایت کرده که از استادانش به شمار می‌روند و افرادی نظیر عاصم و عبدالوهاب بن همام از ایشان روایت کردند که از شاگردانش شمرده می‌شوند[۱۳].
ذهبی به اسامی بعضی از استادان و شاگردان راوی اشاره کرده و نوشته است: "حدث عن ثابت البناني و أبي عمران الجوني ویزید الرشك ومالك بن دینار و الجعد أبي عثمان و طائفة. وعنه سیار بن حاتم وعبدالرزاق وقتیبة بن سعید وبشر بن هلال الصواف وإسحاق بن أبي إسرائیل ومسدد ومحمد بن سلیمان لوین وآخرون"[۱۴].[۱۵]
مذهب راوی
بسیاری از رجالیان سنی به تشیع وی تصریح کردند؛ نمونه‌ها:
ذهبی: "من ثقات الشیعة و زهادهم[۱۶]؛ الشیخ العالم الزاهد، محدث الشیعة[۱۷]؛ و کان من عباد الشیعة و علمائهم[۱۸].
ابن سعد و عجلی: و کان یتشیع[۱۹].
عقیلی: و کان جعفر ینسب إلی الرفض حدثنا محمد بن مروان قال: حدثنا أحمد بن سنان قال: حدثنی سهل بن أبی حدویه قال: قلت لجعفر بن سلیمان بلغنی أنک تشتم أبابکر و عمر فقال: أما الشتم فلا ولکن البغض ما شئت[۲۰].
ابن ابی حاتم رازی: إنما کان یتشیع و کان یحدث بأحادیث - یعنی فی فضل علی کرم الله وجهه - و أهل البصرة یغلون فی علی(ع) و عامة حدیثه رقائق[۲۱].
مضامین روایات راوی نیز بر تشیع وی دلالت دارند؛ برای نمونه:
- « مُحَمَّدُ بْنِ سُلَيْمَانَ قَالَ : حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بْنِ مُحَمَّدٍ الألثغ قَالَ : حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُسْلِمِ السَّرَّاجِ قَالَ : حَدَّثَنَا يُحْيِ بْنِ الْحَسَنِ الْحَرِيرِيُّ قَالَ : حَدَّثَنَا عَاصِمٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُلَيْمَانَ الضُّبَعِيِّ الْبَصْرِيِّ عَنْ يَزِيدَ الرِّشْكِ عَنْ مُطَرِّفِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الشخير: عِمْرَانُ بْنُ الْحُصَيْنِ وَ بُرَيْدَةُ وَ ابْنُ عَبَّاسٍ وَ جَابِرٌ الْأَنْصَارِيُّ وَ عُمَرُ بْنُ عَلِيٍّ قَالَ النَّبِيُّ(ص) عَلِيٌّ مِنِّي وَ أَنَا مِنْهُ وَ هُوَ وَلِيُ كُلِّ مُؤْمِنٍ بَعْدِي»[۲۲].
- «عُثْمَانُ بْنُ سَعِيدٍ قَالَ : حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ : حَدَّثَنَا الصَّلْتِ بْنُ مَسْعُودِ الْخُدْرِيِّ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنِ سُلَيْمَانَ الضُّبَعِيِّ عَنْ أَبِي هَارُونَ الْعَبْدِيِّ عَنْ أَبِي سَعِيدِ الْخُدْرِيِّ قَالَ : كَانَ لِعَلِيِّ مَدْخَلٍ لَمْ يَكُنْ لِأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ فِي قَوْلِهِ ( صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ) : أَنَا وَ عَلِيُّ وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ فِي الْجَنَّةِ وَ أَنَّ مَنْ فَارَقَهُ فَقَدْ فَارَقَ اللَّهُ ، وَ مَنْ فَارَقَ عَلِيّاً فَقَدْ فارقه »[۲۳].[۲۴]
جایگاه حدیثی راوی
شیخ طوسی به وثاقت جعفر بن سلیمان الضبعی البصری تصریح کرده[۲۵] و رجالیان سنی، دو دسته شدند؛ بعضی او را توثیق، و برخی بر اثر نقل روایات فضائل امام علی(ع) او را تضعیف کردند:
احمد بن حنبل: لا بأس به[۲۶].
یحیی بن معین: ثقة[۲۷].
یحیی بن سعید: لا یکتب حدیثه[۲۸].
احمد بن سنان القطان: رأیت عبدالرحمان بن مهدی لا ینبسط لحدیث جعفر بن سلیمان؛ و أنا أستثقل حدیثه[۲۹].
ابو احمد: و لجعفر حدیث صالح، و روایات کثیرة، و هو حسن الحدیث، و هو معروف بالتشیع، و جمع الرقائق،... و أرجو أنه لا بأس به[۳۰].
ذهبی: جعفر بن سلیمان الضبعی؛ صدوق صالح ثقة مشهور ضعفه یحیی القطان و غیره فیه تشیع و له ما ینکر[۳۱].
ابن حجر: صدوق زاهد لکنه کان یتشیع[۳۲].[۳۳]
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: تنقیح المقال، ج۱۵، ص۱۴۰، ش۳۸۷۱؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۶۰، ش۲۶۱۲.
- ↑ و خورشید را چون بر می‌آمد می‌دیدی که از غار آنان به راست می‌گرایید و چون غروب می‌کرد در سوی چپ از آنان می‌گذشت و آنان در جای گشاده‌ای از آن (غار) بودند؛ این از نشانه‌های خداوند است؛ هر که را خداوند راه نماید، رهیافته است و هر که را بیراه نهد، هرگز برای او سروری رهنما نخواهی یافت سوره کهف، آیه ۱۷.
- ↑ خداوند، مؤمنان را در زندگی این جهان و جهان واپسین با گفتار استوار پا برجا می‌دارد و خداوند ستمگران را بیراه می‌گذارد و خداوند هر چه بخواهد انجام می‌دهد سوره ابراهیم، آیه ۲۷.
- ↑ پروردگار کسانی که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند آنان را به (پاداش) ایمانشان راهنمایی می‌کند؛ از بن (جایگاه) آنان در بوستان‌های پرنعمت جویبارها روان است سوره یونس، آیه ۹.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق، ج۶، ص۳۳-۳۴ به گزارش از التوحید، ص۲۴۱-۲۴۲، ح۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 448-449.
- ↑ بضم الضاد و فتح الباء. (کفایة الأثر، خزاز القمی، ص۳۲۱).
- ↑ ر.ک: أ. منابع شیعی: رجال الطوسی، ص۱۷۶، ش۲۰۸۱؛ الرجال (ابن داود)، ص۸۵، ش۳۰۴؛ منهج المقال، ج۳، ص۲۰۰، ش۱۰۴۷؛ زبدة الأقوال، ص۸۷، ش۳۸۸؛ مجمع الرجال، ج۲، ص۲۸؛ جامع الرواه، ج۱، ص۱۵۲، ش۱۲۱۵؛ منتهی المقال، ج۲، ص۲۴۴، ش۵۵۱؛ شعب المقال، ص۵۹، ش۱۳۳؛ أعیان الشیعه، ج۴، ص۱۰۹؛ تنقیح المقال، ج۱۵، ص۱۴۲، ش۳۸۷۵؛ معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۳۷، ش۲۱۷۱؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۶۰، ش۲۶۱۴؛ قاموس الرجال، ج۲، ص۶۲۳، ش۱۴۴۸. ب. منابع سنی: الطبقات الکبری، ج۷، ص۲۸۸؛ تاریخ ابن معین (الدوری)، ج۲، ص۱۰۴، ش۳۵۳۳؛ طبقات خلیفه، ص۳۸۶؛ معرفة الثقات، ج۱، ص۲۶۹، ش۲۲۱؛ ضعفاء العقیلی، ج۱، ص۱۸۸، ش۲۳۵؛ الجرح و التعدیل، ج۲، ص۴۸۱، ش۱۹۵۷؛ الثقات، ج۶، ص۱۴۰؛ مشاهیر علماء الأمصار، ص۲۵۲، ش۱۲۶۳؛ الکامل (ابن عدی)، ج۲، ص۱۴۴، ش۳۴۳؛ تاریخ أسماء الثقات، ص۵۵، ش۱۶۶؛ تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۷۲؛ تهذیب الکمال، ج۵، ص۴۳، ش۹۴۳؛ الکاشف، ص۲۹۴، ش۷۹۲؛ تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۲۴۱، ش۲۲۷؛ سیر أعلام النبلاء، ج۸، ص۱۹۷، ش۳۶؛ المغنی فی الضعفاء، ج۱، ص۲۰۹، ش۱۱۴۴؛ تقریب التهذیب، ج۱، ص۱۶۲، ش۹۴۴؛ تهذیب التهذیب، ج۲، ص۸۱، ش۱۴۵؛ لسان المیزان، ج۷، ص۱۹۰، ش۲۵۲۴.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 449-450.
- ↑ تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۲۴۱، ش۲۲۷: مات سنة ثمان و سبعین و مائة.
- ↑ رجال الطوسی، ص۱۷۶، ش۲۰۸۱: جعفر بن سلیمان الضبعی البصری.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 450.
- ↑ ر.ک: مناقب الإمام أمیرالمؤمنین(ع) (محمد بن سلیمان الکوفی)، ج۱، ص۴۹۰، ح۳۹۷؛ دلائل الإمامه، ص۱۴۴.
- ↑ تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۲۴۱، ش۲۲۷.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 450-451.
- ↑ تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۲۴۱، ش۲۲۷.
- ↑ سیر أعلام النبلاء، ج۸، ص۱۹۷، ش۳۶.
- ↑ سیر أعلام النبلاء، ج۸، ص۱۹۷، ش۳۶.
- ↑ الطبقات الکبری، ج۷، ص۲۸۸؛ معرفة الثقات، ج۱، ص۲۶۹، ش۲۲۱.
- ↑ ضعفاء العقیلی، ج۱، ص۱۸۹، ش۲۳۵.
- ↑ الجرح و التعدیل، ج۲، ص۴۸۱، ش۱۹۵۷.
- ↑ مناقب الإمام أمیرالمؤمنین(ع)، ج۱، ص۴۹۰، ح۳۹۷.
- ↑ مناقب الإمام أمیرالمؤمنین(ع)، ج۲، ص۵۴۲، ح۱۰۴۸.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 451-452.
- ↑ رجال الطوسی، ص۱۷۶، ش۲۰۸۱.
- ↑ میزان الإعتدال، ج۱، ص۴۰۸، ش۱۵۰۵.
- ↑ میزان الإعتدال، ج۱، ص۴۰۸، ش۱۵۰۵.
- ↑ میزان الإعتدال، ج۱، ص۴۰۸، ش۱۵۰۵.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۵، ص۴۷، ش۹۴۳.
- ↑ الکامل (ابن عدی)، ج۲، ص۱۵۰، ش۳۴۳.
- ↑ المغنی فی الضعفاء، ج۱، ص۲۰۹، ش۱۱۴۴.
- ↑ تقریب التهذیب، ج۱، ص۱۶۲، ش۹۴۴.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری، ج۵، ص 452-453.