حارث بن مالک بن قیس بن عوذ کنانی لیثی
آشنایی اجمالی
وی از تیره بنی لیث بن بکر است[۱]. برخی نام وی را مالک بن حارث گفته‌اند، اما صحابه‌نگاران حارث بن مالک را صحیح دانسته‌اند [۲]. وی به ابن برصاء شهرت دارد. برصاء (=زن مبتلا به مرض پیسی) لقب مادر و به قولی لقب مادر پدر حارث بن مالک[۳] بود و نامش «رَیطَه»، از تیره بنی هلال بن عامر بود که برخی به اشتباه به جهت عامری بودن برصاء، حارث بن مالک را نیز عامری دانسته‌اند[۴].
حارث در سال هشتم مسلمان شد. داستان مسلمان شدن او بدین صورت بود که وقتی غالب بن عبدالله لیثی برای جنگ با بنی ملوح نزدیک قید رسید و آماده هجوم بر بنی ملوح بود، به حارث بن مالک برخورد و او را دستگیر کرد، حارث گفت: می‌خواهم مسلمان شوم و بیرون آمدم که به حضور رسول خدا (ص) شرفیاب شوم. غالب گفت: اگر مسلمان باشی یک شبانه روز که در بند ما باشی تو را زیانی ندارد، و اگر مسلمان نباشی سبب آسایش و اطمینان ما خواهد بود[۵]، سپس او را در بند کشید و سوید بن صخر را بر او گماشت و سفارش کرد، اگر او ستیزه کرد سرش را جدا کن. سپس به جنگ رفته و بعد از پیروزی بر بنی ملوح او را همراه خود به مدینه آوردند[۶]. حارث بعد از مسلمان شدن نخست در مکه سپس در مدینه و به قولی در کوفه[۷] اقامت گزید[۸]، به گفته ابن حجر[۹]، ابن حبان و ترمذی از او روایت دارند و روایت او را نیز صحیح دانسته‌اند. به نقل شعبی حارث گوید: در روز فتح مکه از رسول خدا (ص) شنیدم که فرمود: «لا في مكة بعد اليوم الى يوم القيامة»؛ از امروز تا روز قیامت در مکه جنگی نخواهد بود»[۱۰]. عبید بن جریح نیز از طریق حارث چنین نقل کرده است که از رسول خدا (ص) در حالی که بین دو جمره تردد داشت، شنیدم که فرمود: «مَن حلفَ على يمينٍ مَصبورة ٍكاذبًا فليتبوَّأْ بوجهِه مقعدَه من النَّارِ»؛ هر کس در نزد این منبر (اشاره به منبر خود) سوگند دروغ یاد کند، نشیمنگاه او در آتش خواهد بود»[۱۱]، سعید بن مسیب گوید: حارث از همدمان و همنشینان مروان بن حکم بود و ماجرایی بین او و مروان رخ داد که چنین بود: نزد مروان سخن از فیء شد، برخی گفتند فی مال الله است و عمر آن را در جایگاه خود صرف کرد. مروان گفت: فیء از آن امیرالمؤمنین (!) معاویه است و هر طوری بخواهد میان افراد تقسیم می‌کند. حارث از نزد مروان بیرون آمد و در راه سعد بن ابی وقاص را دید و آنچه را از مروان شنیده بود برای سعد بازگفت. حارث گوید: به مسجد می‌رفتم که سعد مرا دید و دستش را به بازوی من زد و گفت: دنبال من بیا. به دنبال سعد رفتم، تا نزد مروان رسیدم. سعد با مروان قصه فیء را طرح کرد و به او درشتی کرد و دستان خود را به علامت نفرین بالا برد. مروان مانع شد و مطلب را تکذیب کرد، سپس ندیمان خود را فراخواند و از آنان پرسید: چه کسی این قصه را به سعد گفته است؟ گفتند: ابن برصاء. مروان دستور داد حارث بن مالک را برای زدن تازیانه برهنه کردند. در همین حال دربان آمد و برای حکیم بن حزام اذن ورود خواست. مروان به گرمی او را پذیرفت و گفت: تا این شیخ دیگران را بر ما نشورانده لباس‌های ابن برصاء را به او بدهید[۱۲]. با توجه به داستان بالا باید این برصاء تا زمان معاویه زنده بوده باشد.[۱۳]
جستارهای وابسته
- بنی لیث بن بکر (قبیله)
منابع
پانویس
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۵۴.
- ↑ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۳۴
- ↑ بخاری، التاریخ الکبیر، ج۵، ص۴۴۴؛ مزی، تهذیب الکمال، ج۵، ص۲۷۶.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۵۴.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۲، ص۶۱۰؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۹۴؛ طبری، تاریخ، ج۳، ص۲۷.
- ↑ واقدی، المغازی، ج۲، ص۷۵۱.
- ↑ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۳۴؛ ذهبی، تجرید أسماء الصحابه، ج۱، ص۱۰۹.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۶۸۸.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۶۸۸.
- ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۳، ص۶۲۷؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۳۴؛ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۸۱؛ ذهبی، تاریخ، ج۲، ص۵۵.
- ↑ هیثمی، مجمع الزوائد، ج۴، ص۱۸۱؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۳۴ و با اختلاف در عبارت روایت بنگرید: ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۸۱.
- ↑ احمد بن حنبل، مسند، ج۳، ص۴۶۸؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۵، ص۱۱۵؛ مزی، تهذیب الکمال، ج۵، ص۲۷۷.
- ↑ محمدی، رمضان، مقاله «حارث بن مالک بن قیس بن عوذ کنانی لیثی»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص ۴۹۱-۴۹۲.