حبیش بن خالد بن منقذ خزاعی
آشنایی اجمالی
وی از قبیله خزاعه و کنیه‌اش «ابوصخر» است[۱] که در انتساب علاوه بر «خزاعی» وی را «کعبی» و «قدیدی» نیز گویند[۲]، نسبت کعبی به جهت انتساب وی به کعب بن عمرو، از تیره‌های خزاعه است. چنان که نسبت «قدیدی» به جهت سکونت وی در منطقه قدید – منطقه‌ای در نزدیکی مکه - است[۳]. در نام وی اختلاف است؛ ابن اسحاق[۴] نام وی را «خنیس» و برخی دیگر[۵] بیش گفته‌اند که بنا بر نظر ذهبی[۶]، «حبیش» صحیح‌تر است. صحابه‌نگاران عمومأ ذیل دو عنوان «حبیش بن خالد» و «خالد الاشعر» که یکی پسر و دیگری پدر است، اطلاعات یکسانی را ارائه کرده‌اند. ابن کلبی اطلاعات یاد شده را مربوط به «حبیش بن خالد» دانسته[۷]، اما ابن سعد[۸] در عنوان «خالد الاشعر» همان گزارش‌ها را تکرار کرده است. چنان که صحابه نویسانی مانند ابن عبدالبر[۹] و ابن اثیر[۱۰] برای این دو فرد، دو عنوان قرار داده و گزارش‌های یکسانی در عنوان‌های یاد شده ارائه کرده‌اند. روشن است که نویسندگان یاد شده گزارش‌های همسانی در دست داشته‌اند که برخی آن را مربوط به پدر و برخی مربوط به پسر دانسته‌اند. چنان که به تبع همین اختلاف، درباره لقب «اشعر» و اینکه مربوط به کدام یک از پدر و فرزند است، دو نظر ارائه شده است. برخی «حبیش» را ملقب به «اشعر» دانسته‌اند[۱۱] که به جهت انبوهی موی سر به آن ملقب شده است[۱۲]، اما بیشتر منابع خالد را «اشعر» دانسته و بر آن تصریح کرده‌اند[۱۳] و از حبیش تعبیر به «ابن الاشعر» کرده‌اند. ذهبی[۱۴] برخلاف این دو نظر فرزند حبیش را اشعر دانسته است "یقال لابنه - حبیش - الأشعر" که صحیح نیست و بی‌مناسبت ضمیری بر تعبیر «ابن الأشعر» اضافه شده است. چنان که در نسخه چاپی طبری[۱۵] لقب وی به اشتباه «اشعری» نوشته شده که بسا منشأ اشتباه، بی‌توجهی نسخه نویسان باشد[۱۶]. وی ناقل داستان مشهور أم مغبد - زنی که در مسیر هجرت رسول خدا (ص) به مدینه از آن حضرت در خیمه خود پذیرایی کرد. و برادر اوست. نسبت برادری میان أم معبد و حبیش که بیشتر منابع گفته‌اند بنا بر برخی گزارش‌های نسبی صحیح نیست؛ زیرا نام و نسب أم معبد علاوه بر گونه «عاتکه بنت خالد» به گونه «عاتکه بنت خلیف بن منقذ»، یا «عاتکه بنت خویلد بن خالد» نیز گفته شده است، که در این صورت ام معبد عمه حبیش و یا دختر عموی وی می‌شود [۱۷]. بنا بر بیشتر گزارش‌ها بیش پیش از فتح مکه اسلام آورد و در فتح مکه شرکت جست. حبیش بن خالد و کرز بن جابر که در این رخداد هر دو از لشکریان خالد بودند، از لشکر جدا شده و راه دیگری برگزیده و به شهادت رسیدند[۱۸]. ابتدا حبیش به دست ابن ابی الاجدع جمحی[۱۹] به شهادت رسید و پس از آن کرز بن جابر در حالی که رجز می‌خواند و از حبیش یاد می‌کرد شهید شد. رجز وی چنین بود:
| قد علمت صفراء من بني‌فهر | نقية الوجه نقية الصدر | |
| لاضربن اليوم عن ابي صخر[۲۰] |
با آنکه طبری مانند همه سیره‌نویسان شهادت حبیش را در فتح مکه نوشته، اما خود در جایی دیگر[۲۱]، شرح حالش را در شمار صحابه‌ای که پس از رسول خدا (ص) زیسته و از وی روایت کرده‌اند آورده است، که صحیح نیست. به حبیش و پدرش قتیل البطحا گفته‌اند[۲۲] که کاربرد این تعبیر در حق پدر حبیش صحیح نیست و چنان که برخی منابع گزارش کرده‌اند تنها حبیش که در فتح مکهشهید شد، قتیل البطحاء است[۲۳]. هشام فرزند حبیش، ناقل حدیث طولانی وی درباره أم معبد (قصة أم معبد) است[۲۴].[۲۵]
جستارهای وابسته
- خزاعه (قبیله)
- هشام بن حبیش بن خالد بن منقذ خزاعی (فرزند)
منابع
پانویس
- ↑ نسب کامل وی و اختلاف در آن را بنگرید: ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۲۲۰؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۴۵۳؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۴؛ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۲۴.
- ↑ ذهبی، تجرید أسماء الصحابه، ج۱، ص۱۲۰.
- ↑ ابوهلال عسکری، حسن بن عبدالله، تصحیفات المحدثین، ج۳، ص۹۸۶؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۳۱۳.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۴، ص۵۰.
- ↑ ر. ک: ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۳۶؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۷ و ج۲، ص۱۸۸.
- ↑ ذهبی، تجرید أسماء الصحابه، ج۱، ص۱۲۱.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، انساب، ج۱، ص۴۵۱.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۲۲۰.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۴۵۳ و ج۲، ص۱۷.
- ↑ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۴ و ج۲، ص۱۱۵.
- ↑ ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۲۳۸؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۴.
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۵۶۵.
- ↑ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۱، ص۸۷۱؛ ابن ماکولا، الإکمال، ج۱، ص۸۹؛ چنان که پدر ملقب به این لقب باشد معمولا پسر را نیز می‌‌توان بدان خواند.
- ↑ ذهبی، تجرید أسماء الصحابه، ج۱، ص۱۲۰.
- ↑ طبری، تاریخ، ج۱۱، ص۵۷۷.
- ↑ ر. ک: زبیدی، محمد بن محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج۹، ص۸۰.
- ↑ ر. ک: ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۴۵۳.
- ↑ بلاذری، فتوح، ص۴۸.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۲۲۰.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۴، ص۵۰؛ طبری، تاریخ، ج۳، ص۵۸.
- ↑ طبری، تاریخ، ج۱۱، ص۵۷۷.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۴۵۴.
- ↑ ر. ک: ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۱، ص۸۷۱؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۳، ص۳۳۰.
- ↑ ابن حبان، الثقات، ج۳، ص۹۷.
- ↑ داداش‌نژاد، منصور، مقاله «حبیش بن خالد بن منقذ خزاعی»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص ۵۳۹-۵۴۰.