حرص در معارف دعا و زیارات
این مدخل زیرشاخهٔ بحث حرص است. حرص از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حرص در قرآن - حرص در حدیث - حرص در نهج البلاغه - حرص در اخلاق اسلامی - حرص در فقه سیاسی - حرص در معارف دعا و زیارات - حرص در معارف و سیره سجادی - حرص در معارف و سیره رضوی - پرسش‌های مرتبطمقدمه
حرص به معنای آز، طمع و تمنّای شدید نسبت به چیزی (مثل مال و ثروت) است[۱] راغب آن را شدت (کثرت) طمع و ولع نسبت به چیزی یا شدت اراده دانسته است[۲]. این کلمه وقتی به صورت مطلق (به تنهایی) به کار می‌رود معنای مذمومی دارد و نشانگر آزمندی و طمع‌ورزی است؛ ولی در کاربردهای قرآنی به اقتضای معنای لغوی‌اش در موارد مثبت نیز به کار می‌رود. قرآن کریم پیامبر را در امر هدایت مردم حریص (بسیار خواهان) معرفی می‌کند: ﴿لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ﴾[۳].
بنابراین حرص میل شدید نسبت به امری است و بسته به اینکه آن امر چه باشد، ارزش و اعتبار آن متفاوت می‌شود. مثلاً حرص به علم و کسب دانش خوب است اما حرص در مال‌اندوزی ناپسند است. دعاهای صحیفه نیز همین مطلب را نشان می‌دهد. امام سجاد (ع) از حرص و طمع‌ورزی این‌گونه به خدا پناه می‌برد: «اللَّهُمَّ إِنيِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَيَجَانِ الْحِرْصِ»[۴]؛ «بارخدایا به تو پناه می‌برم از شر و شور آزمندی. و نیز می‌فرماید: پس بر محمد و خاندانش درود بفرست و مرا به نیتی صادق و صبری دائم مدد فرمای، و از امیال نکوهیده و آزمندی حریصان در پناه خود دار»[۵]. در دعایی دیگر می‌خوانیم: «بارخدایا بر محمد و خاندان او درود بفرست و سَورتِ شهوت مرا چون به حرام نزدیک می‌شوم بشکن و چنان کن که آزمند ارتکاب هیچ گناهی نشوم»[۶].
آن حضرت در وداع با ماه مبارک رمضان چنین نجوا می‌کند: «بدرود که دیروز که در میان ما بودی آزمند ماندنت بودیم و فردا که از میان ما خواهی رفت آتش اشتیاق در دل ما شعله خواهد کشید»[۷]. در این دعا امام از حرص و اشتیاق خویش نسبت به ماه رمضان که ماه عبادت خداست سخن می‌گوید. در جایی دیگر در اثر اشتیاق شدید و حریصانه نسبت به محبت خدا چنین می‌گوید: «ای خداوند، در این جهان آن چنان از عمل صالح برخوردارمان فرمای که وعده دیدار تو را با همه نزدیکی‌اش دیر شماریم و آتش اشتیاق ما در پیوستن به تو در دل زبانه کشد»[۸].[۹].[۱۰]
منابع
پانویس
- ↑ فرهنگ معاصر عربی – فارسی.
- ↑ المفردات فی غریب القرآن.
- ↑ «بی‌گمان پیامبری از (میان) خودتان نزد شما آمده است که هر رنجی ببرید بر او گران است، بسیار خواستار شماست، با مؤمنان مهربانی بخشاینده است» سوره توبه، آیه ۱۲۸.
- ↑ دعای ۸.
- ↑ نیایش چهارم.
- ↑ نیایش سی‌و‌نهم.
- ↑ نیایش چهل‌و‌پنجم.
- ↑ نیایش چهلم.
- ↑ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۹۴، چاپ نهم؛ قرآن مجید، ترجمه محمدمهدی فولادوند؛ المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، دفتر نشر کتاب، ۱۴۰۴ ه، چاپ دوم؛ فرهنگ معاصر عربی - فارسی، آذرتاش آذرنوش، نشر نی، ۱۳۷۹، چاپ اول.
- ↑ خالقیان، فضل‌الله، مقاله «حرص»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۱۸۳.