حفظ در فقه اسلامی

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

مقدمه

حفظ به معنای نگهداری و محافظت کردن از کسی یا چیزی به منظور دفاع از آن یا جلوگیری از وارد آمدن آسیب به آن.

حکم

حکم حفظ و نیز چگونگی آن بر حسب متعلق حفظ، از قبیل جان، آبرو، مال و امانت، متفاوت است.

حفظ جان

حفظ جانِ خود و هر مسلمانی، واجب و در معرض هلاکت قرار دادن آن، همچنین تعرض به جان انسان محترم، حرام است. از این رو، دفاع از جان خود در برابر مهاجم، جایز، بلکه در صورت انحصار حفظ جان به دفاع، واجب است. همچنین است دفاع از جان مؤمنی دیگر، هر چند برخی در وجوب آن اشکال کرده‏‌اند [۱].

حفظ جان به لحاظ اهمیّت آن در صورت تزاحم با دیگر واجبات یا ارتکاب محرّمات، بر آنها مقدم می‏‌شود؛ از این رو، خوردن مردار در حال اضطرار برای حفظ جان، واجب است؛[۲] چنان که به جهت حفظ جان، خوردن غذای دیگری در حال اضطرار، حتّی بدون اذن وی ـ در صورت عدم امکان اذن[۳] ـ و نیز اظهار کفر با اعتقاد قلبی به اسلام، در حال تقیّه [۴] جایز است.

حفظ آبرو

آبرو و ناموس آدمی همچون جان او از حرمت ویژه‏ای برخوردار است. از این رو حفظ آن در برابر تعرض کننده به آن، واجب است؛ خواه نسبت به آبروی خود انسان باشد [۵] یا آبروی مسلمانی دیگر [۶].

حفظ مال

دفاع از مال در برابر مهاجم جایز،[۷] بلکه بنابر دیدگاه برخی، در صورت غلبه ظنّ به سلامتِ جان، واجب است. [۸]

حفظ امانت

حفظ مالی که نزد کسی به امانت گذاشته شده، واجب و کوتاهی در نگهداری آن حرام و ضمان آور است.[۹].

حفظ اسلام

دفاع از اسلام در برابر دشمنی که اساس آن را تهدید می‏‌کند واجب است[۱۰].[۱۱]

منابع

پانویس

  1. جواهر الکلام، ج۲۱، ص:۱۶؛ ج۳۶، ص:۴۳۳ و ج۴۱، ص:۶۵۰ ـ ۶۵۲؛ جامع الشتات (خواجویی)، ص:۳۰ ـ ۳۱؛ الفقه و المسائل الطبیة، ص:۱۸۱
  2. جواهر الکلام، ج۳۶، ص:۴۲۷ و ۴۳۱ ـ ۴۳۲؛ مسالک الافهام، ج۱۲، ص:۱۲۷؛ کتاب الحج (شاهرودی)، ج۳، ص:۳۴۰؛ کتاب السرائر، ج۳، ص:۱۲۵
  3. جواهرالکلام، ج۳۶، ص:۴۳۷؛ بحوث فی الفقه (الإجارة)، ص:۲۱۶
  4. القواعد و الفوائد، ج۲، ص:۱۵۸؛ القواعد الفقهیة (مکارم)، ج۱، ص:۴۲۶
  5. جواهر الکلام، ج۲۱، ص:۳۷۱ و ج۴۱، ص:۳۶۵؛ حاشیة المکاسب (ایروانی)، ج۱، ص:۳۵؛ ارشاد الطالب، ج۱، ص:۱۹۲
  6. جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۶۵۰ ـ ۶۶۰؛ کشف الغطاء، ج۴، ص:۳۳۳؛ اسس الحدود و التعزیرات، ص:۴۶۶
  7. جواهر الکلام، ج۲۱، ص:۱۶
  8. شرائع الاسلام، ج۱، ص:۲۳۲ ـ ۲۳۳
  9. مهذّب الاحکام، ج۱۸، ص:۳۰۳ ـ ۳۰۶؛ مصطلحات الفقه، ص:۸۶ ـ ۸۸
  10. جواهر الکلام، ج۲۱، ص:۱۴
  11. هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳، صفحه ۳۱۶-۳۱۷.