دیدگاه امامان در باره توقیت ظهور چیست؟ (پرسش)

دیدگاه امامان در باره توقیت ظهور چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل اصلی	مهدویت
تعداد پاسخ	۱ پاسخ

دیدگاه امامان (ع) در باره توقیت ظهور چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

مهدی علی‌پور

حجت الاسلام و المسلمین مهدی علی‌پور، در مقاله «ظهور» در این‌باره گفته است:

«توقیت، یعنی تعیین وقت. معصومان و مردم را از تعیین زمان ظهور امام عصر (ع) بازداشته و مشخص کنندگان هنگام ظهور را دروغگو شمرده‌اند. برای آشنایی با دیدگاه امامان معصوم (ع) در این باره، توجه به بخشی از روایات ضرورت دارد:

1. تعیین کنندگان وقت دروغ می‌گویند: " سأل فضیل بْنِ یَسَارٍ اَبِا جَعْفَرٍ (ع): لِهَذَا الْاَمْرِ وَقْتٌ؟ فَقَالَ: کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ "
2. ما هرگز وقت تعیین نکرده‌ایم: امام صادق (ع) فرمود: "كَذَبَ الْمُوَقِّتُونَ مَا وَقَّتْنَا فِيمَا مَضَى وَ لَا نُوَقِّتُ فِيمَا يَسْتَقْبِلُ"
3. تنها تسلیم شوندگان نجات می‌یابند: امام صادق (ع) فرمودند: "كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ وَ هَلَكَ الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ نَجَا الْمُسَلِّمُون‏"
4. تعیین کننده وقت را دروغ گو بشمارید: امام صادق (ع) می‌فرماید:" مَنْ وَقَّتَ لَكَ مِنَ النَّاسِ شَيْئاً فَلَا تَهَابَنَّ أَنْ تُكَذِّبَهُ فَلَسْنَا نُوَقِّتُ لِأَحَدٍ وَقْتاً"
5. علم خدا بر دانش آفریدگان چیرگی دارد: محمد بن بُشر همدانی از محمد بن حنفیه نقل کرده است: " إِنَّ لِبَنِي فُلاَنٍ مُلْكاً مُؤَجَّلاً حَتَّى إِذَا أَمِنُوا وَ اِطْمَأَنُّوا وَ ظَنُّوا أَنَّ مُلْكَهُمْ لاَ يَزُولُ صِيحَ فِيهِمْ صَيْحَةً ... قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ هَلْ لِذَلِكَ وَقْتٌ؟ قَالَ لاَ لِأَنَّ عِلْمَ اَللَّهِ غَلَبَ عِلْمَ اَلْمُوَقِّتِينَ... "

• چنان‌که ملاحظه می‌شود، این روایات تعیین وقت را نادرست و وقت گذاران را دروغگو می‌شمارند. ناگفته پیداست، چنین روایاتی به خودی خود مشکل ندارند. دشواری زمانی رخ می‌نماید که با انبوه روایات این گونه روبه رو می‌شویم. روایات یاد شده دو دسته‌اند: روایت‌های نشان دهنده تغییر زمان ظهور و احادیث بیانگر علائم آن، که این نیز نوعی تعیین وقت است. برای آشنایی بیشتر با این روایات، نگاهی گذرا به چند نمونه آن‌ها ضرورت دارد:

1. روایات نشان دهنده تعیین و تغییر وقت:
   1. خداوند وقت ظهور را به تأخیر افکند: ابوبصیر نقل می‌کند: " َ قُلْتُ لَهُ أَ لِهَذَا الْأَمْرِ أَمَدٌ نُرِيحُ إِلَيْهِ أَبْدَانَنَا وَ نَنْتَهِي إِلَيْهِ قَالَ بَلَى وَ لَكِنَّكُمْ أَذَعْتُمْ فَزَادَ اللَّهُ فِيهِ".
2. زمان ظهور دو بار تغییر یافته است: ابو حمزه ثمالی می‌گوید: " قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ إِنَّ عَلِيّاً عَلَيْهِ السَّلاَمُ كَانَ يَقُولُ إِلَى اَلسَّبْعِينَ بَلاَءٌ وَ كَانَ يَقُولُ بَعْدَ اَلْبَلاَءِ رَخَاءٌ وَ قَدْ مَضَتِ اَلسَّبْعُونَ وَ لَمْ نَرَ رَخَاءً فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَا ثَابِتُ إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَى كَانَ وَقَّتَ هَذَا اَلْأَمْرَ فِي اَلسَّبْعِينَ فَلَمَّا قُتِلَ اَلْحُسَيْنُ اِشْتَدَّ غَضَبُ اَللَّهِ عَلَى أَهْلِ اَلْأَرْضِ فَأَخَّرَهُ إِلَى أَرْبَعِينَ وَ مِائَةِ سَنَةٍ فَحَدَّثْنَاكُمْ فَأَذَعْتُمُ اَلْحَدِيثَ وَ كَشَفْتُمْ قِنَاعَ اَلسِّتْرِ فَأَخَّرَهُ اَللَّهُ وَ لَمْ يَجْعَلْ لَهُ بَعْدَ ذَلِكَ وَقْتاً عِنْدَنَا وَ يَمْحُوا اَللّٰهُ مٰا يَشٰاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ اَلْكِتٰابِ "
3. روایات بیانگر نشانه‌های ظهور: تمام روایاتی که به نوعی نشانه‌های ظهور، به ویژه حتمی و نزدیک آن را بیان می‌کنند، در این دسته می‌گنجند. براساس این احادیث، صیحه آسمانی، خروج سفیانی، قتل سید حسنی (نفس زکیه) و نابودی دوسوم ساکنان زمین، بخشی از نشانه‌های ظهور به شمار می‌آید. این روایت‌ها در فصل علائم ظهور به تفصیل بیان می‌شوند.

• حل ناسازگاری روایات: برای حل معضل مزبور و رفع تعارض ظاهری، نخست باید مراد از "توقیت" آشکار شود. دقت در این روایات نشان می دهد، تعارض این روایات ابتدایی است و ابا اندکی تأمل از میان می رود. چنان که ظاهر روایات می‌نمایاند، مراد از توقیت، تعیین دقیق وقت ظهور است؛ برای مثال نمی‌توان گفت، ظهور حتما در سال ۲۰۰۰ میلادی یا ۱۵۰۰ هجری قمری به وقوع می‌پیوندد. روایاتی چون آنچه از ابی حمزه نقل شد و تعیین سالی خاص برای ظهور را نفی می‌کنند، بر درستی این سخن گواهی می‌دهند. به بیان فنّی، برای رفع تعارض می‌توان از قاعده اصولی "تخصیص" استفاده کرد. روایات نفی کننده توقیت معین، خاص شمرده می‌شوند و باقی روایات در نفی عمومیت دارند؛ با روایت‌های خاص روایات عام را تخصیص می‌زنیم و نتیجه می‌گیریم تنها تعیین خاص برای ظهور ناممکن است. پس روایات بیانگر نشانه‌های ظهور با روایت‌های "نفی توقیت" سازگار و "جمع عرفی" آنها ممکن است. شیخ طوسی به درباره روایات نشان دهنده تعیین و تغییر زمان ظهور می‌گوید: هیچ امتناعی ندارد خداوند زمانی را برای کاری در نظر بگیرد و به دلیل تغییر مصلحت، وقتش را تغییر دهد. این مطلب در تمام اموری که تحقق آنها به شرط یا مصلحتی مشروط است، وجود دارد. در این موارد، وقتی شرط تحقق نیابد یا مصلحت تغییر کند، زمان تحقق آن کار نیز دگرگون می گردد. این پدیده در اصطلاح "بداء" خوانده می‌شود و همه متکلمان اسلامی امکان آن را پذیرفته‌اند. تنها در کارهای "محتوم"، یعنی غیر مشروط به شرط خاص، امکان تغییر وجود ندارد.
• بنابراین، مراد از نفی توقیت، مشخص ساختن زمان دقیق ظهور امام عصر (ع) است. انبوه روایات بیانگر نشانه‌های قطعی ظهور نیز تنها علائم نزدیک شدن ظهور امام عصر (ع) را ارائه می‌دهند».