شأن نزول آیه تطهیر
مقدمه
در شأن نزول آیه تطهیر چنین نقل شده است: «روزی فاطمه زهرا(س) با ظرفی از غذا حضور پیامبر رسید، آن حضرت از دخترش خواست از شوهرش علی(ع) و حسن و حسین(ع) نیز دعوت به عمل آورد. او هم دستور پیامبر را اجابت کرد. هنگامی که همه حضور یافتند و به صرف غذا مشغول شدند، آیه تطهیر نازل شد. آنگاه رسول اکرم(ص) پارچه‌ای را که بر دوش داشت بر سرشان افکند و سه بار این جمله را تکرار فرمود: «پروردگارا! اینها اهل بیت من هستند، آلودگی و رجس را از آنها دور کن و پاکشان ساز»[۱].
عمر بن ابی‌سلمه که خود ناظر جریان بود این‌گونه نقل می‌کند: «آیه تطهیر در منزل ام‌سلمه نازل شد، آنگاه پیامبر علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) را نزد خود فرا خواند و قطعه‌ای را که بر دوش داشت بر سرشان افکند و گفت: اینها اهل بیت من هستند، رجس را از ایشان دور ساز و پاکیزه‌شان گردان. ام‌سلمه پرسید: یا رسول‌الله! من هم از جمله ایشانم؟ فرمود: بر جای خود باش تو هم از خوبانی»[۲].
عایشه می‌گوید: «بامداد یکی از روزها در حالی که رسول اکرم(ص) جعبه‌ای بر دوش داشت از منزل خارج شد، آنگاه حسن و حسین و فاطمه و علی(ع) بر آن حضرت وارد شدند، جامه را بر سرشان افکند و آیه تطهیر را تلاوت فرمود»[۳]. ابوالحمراء از اصحاب پیامبر می‌گوید: «مدت هشت ماه در مدینه مراقب پیامبر بودم، هیچ‌گاه برای نماز بیرون نیامد، مگر آنکه اوّل به خانه علی(ع) می‌آمد، دستش را دو طرف در قرار می‌داد و می‌گفت: نماز! نماز! خداوند اراده کرده است پلیدی را از شما اهل‌بیت دور کند و از هر آلودگی پاکتان کند و از هر آلودگی پاکتان کند»[۴].[۵]
شان نزول آیه، گواه ثبوت آیه درباره عترت و پنج نفر یاد شده است. بر این نکته ام‌سلمه و شماری دیگر از صحابه پیامبر مانند انس بن مالک، ابوسعید خُدری، جابر بن عبدالله انصاری، زید بن ارقم، ثوبان، ام‌سلمه، عبدالله بن عباس و عایشه گواهی داده‌اند. به نقل عایشه، پیامبر(ص) سپیده‌دم، از حجره خود با پارچه‌ای پشمین بر دوش بیرون آمد. حسن بن علی بر او وارد شد او را زیر عبا برد. آنگاه حسین آمد و او را در آن داخل کرد. سپس فاطمه و علی آمدند و پیامبر آنان را نیز به داخل بالاپوش برد و این آیه ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾[۶] را تلاوت کرد[۷]. ترمذی این روایت را از ام‌سلمه و عمر بن ابی‌سلمة[۸] و انس بن مالک نقل کرده[۹] است. ام‌سلمه می‌گوید: به رسول خدا(ص) گفتم: آیا من با شما هستم؟ فرمود: تو بر خیری، تو بر خیری[۱۰]. ائمه اهل بیت(ع) به طور مکرر به آیه تطهیر بر عصمت و امامت خود استدلال کرده‌اند[۱۱].
در منابع اهل سنت
«مسلم» در کتاب صحیح خود از عایشه می‌گوید: رسول خدا(ص) یک روز صبح از خانه خارج شد در حالی که بر دوشش پارچه‌ای سیاه از موی شتر بود. امام حسن(ع) آمد و پیامبر(ص) ایشان را به زیر کسایی که بر دوش داشت وارد کرد و سپس حسین(ع) آمد و وارد بر کساء شد و بعد از آن دو، فاطمه(س) آمد و پیامبر ایشان را نیز به زیر کساء آورد و آنگاه علی(ع) وارد بر رسول خدا(ص) شد و پیامبر(ص) ایشان را نیز داخل در کساء کرد. وقتی همگی در زیر آن کساء جمع شدند، رسول خدا(ص) فرمود: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾[۱۲].[۱۳]
نقل این حدیث از کسی مانند عایشه بسیار مهم است. به ویژه آنکه این نقل در صحیح مسلم آمده است و نشان می‌دهد پیامبر، اهل بیت را به طور مشخص، تعیین نموده‌اند. اما متأسفانه این نقل در مقایسه با سایر احادیث این باب، از گوشه و کنار حدیث، مطالبی حذف شده است.
«حاکم» در کتاب مستدرک با سند صحیح از ام المؤمنین ام سلمه نقل می‌کند: آیه ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾[۱۴] در منزل من نازل شد و در آن خانه هفت نفر حضور داشتند. جبرئیل و میکائیل و علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) و من جلوی درب بودم و گفتم: «یا رسول الله آیا من از اهل بیت نیستم؟» فرمود: «تو بر خیر هستی، تو از زنان پیامبری»[۱۵].
ام سلمه در نقل دیگری می‌گوید: زمانی که پیامبر(ص) در خانه من بود، دخترشان فاطمه(س) با دیگ سنگی کوچکی که در آن مقداری حریره[۱۶] بود وارد شد. پیامبر به ایشان فرمود: همسرت علی بن ابی طالب و دو فرزندت حسن و حسین(ع) را نیز صدا بزن! همگی جمع شدند و از طعامی که فاطمه تهیه کرده بود تناول کردند. در این میان آیه ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾ نازل شد. آنگاه پیامبر اضافه ردای خود را به سر همگی کشید و آنگاه دستان خود را از آن کسا خارج کرد و فرمود: پروردگارا اینان اهل بیت من و خواص من هستند. هر رجس و پلیدی را از ایشان دور کن و ایشان را پاک گردان، پاک کردن کاملی! و این جمله را تا سه مرتبه فرمود. ام سلمه گوید: در این لحظه سرم را داخل کساء کردم و گفتم: یا رسول الله من نیز با شما هستم؟ پیامبر دو بار به من فرمود: تو بر مسیر خیر و نیکی هستی[۱۷].
«ترمذی» در سنن خود با نقل صحیح از ام سلمه نقل می‌کند: پیامبر(ص) روی حسن، حسین، علی و فاطمه پارچه‌ای کشید؛ آنگاه عرض کرد: بار خدایا! اینان اهل بیت من و از خواص من هستند. رجس و پلیدی را از آنان دور کن و پاکشان گردان![۱۸].
در یک نقل دیگر عبدالله بن جعفر بن ابی طالب می‌گوید: روزی رسول خدا(ص) نزول رحمت خداوندی را مشاهده کرد، بلافاصله فرمود: نزد من فرا بخوانید! نزد من فرا بخوانید! زوجه پیامبر گفت: چه کسی را؟ فرمود: اهل بیتم را؛ علی، فاطمه، حسن و حسین را! آنها را به نزدش آوردند. پس از آن پیامبر کسای خود را برویشان انداخت؛ سپس دستانش را به سوی آسمان بالا برد و عرض کرد: «خداوندا اینان آل من هستند، پس بر محمد و آل محمد صلوات بفرست» در این هنگام این آیه نازل شد: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾[۱۹].
نقل‌ها بسیار بیشتر از آنچه گذشت هستند؛ البته الفاظ گاهی اختلاف دارند؛ اما همه در مسئله اصلی یعنی نزول آیه درباره پنج تن اتفاق کامل دارند[۲۰]. حتی ابن تیمیة[۲۱] و ابن حجر[۲۲] که در تعصب و مخدوش کردن روایات فضائل اهل بیت(ع) پیشتازند، سند روایات مربوط به «حدیث کساء» را صحیح دانسته به آنها اعتماد کرده‌اند[۲۳].
منابع
پانویس
- ↑ ینابیع المودة، ص۱۲۵.
- ↑ جامع الاصول، ج۱، ص۱۰۱؛ ریاض النفرة، ج۲، ص۲۶۹.
- ↑ ینابیع المودة، ص۱۲۴.
- ↑ الدر المنثور، سیوطی، ج۵، ص۱۹۸.
- ↑ مقامی، مهدی، ولایت و امامت در قرآن، ص۶۷-۶۸.
- ↑ «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ صحیح مسلم، ج۷، ص۱۳۰.
- ↑ سنن الترمذی، ج۵، ص۳۰-۳۱، ۳۲۸.
- ↑ سنن الترمذی، ج۵، ص۳۲۸.
- ↑ المسند، ابن حنبل، ج۶ ص۲۹۲؛ المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۴۵۱.
- ↑ صادقی فدکی، سید عباس، مقاله «آیه تطهیر»، دانشنامه امام رضا، ج۱، ص۲۵۷.
- ↑ «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ تفسیر الطبری، ج۸، ص۶۶۶۰؛ تفسیر البغوی، ج۶، ص۳۵۰؛ تفسیر زاد المسیر (ابن جوزی)، ج۳، ص۴۶۳؛ تفسیر الخازن، ج۳، ص۴۲۵؛ تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، ج۶، ص۳۶۸؛ الدرالمنثور، ج۶، ص۶۰۵؛ التفسیر الحدیث (محمد عزة درزوة)، ج۷، ص۳۷۹؛ صحیح مسلم، ج۴، ص۱۸۸۳، ش۲۴۲۴؛ المسند، ج۴۲، ص۱۷۵، ش۲۵۲۹۴؛ المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۵۹، ش۴۷۰۷؛ السنن الکبری (بیهقی)، ج۲، ص۲۱۲؛ مصنف (ابن ابی شیبة)، ج۶، ص۳۷۰؛ جامع الاصول، ج۹، ص۱۵۶؛ جامع المسانید (ابن جوزی)، ج۸، ص۱۳۷؛ امتاع الاسماع، ج۵، ص۳۸۴؛ مرآت الزمان، ج۷، ص۱۱۰؛ تاریخ دمشق، ج۱۳، ص۲۰۲؛ فتح القدیر (شوکانی)، ج۴، ص۳۲۲.
- ↑ «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۴۳ (حاکم و ذهبی صحت این حدیث را تأیید می‌کنند)؛ المسند، ج۲۸، ص۱۹۵، ش۱۶۹۸۸ (حدیث صحیح)؛ السنن الکبری (نسائی)، ج۷، ص۴۱۰، ش۸۳۴۲؛ اسد الغابة، ج۴، ص۲۹؛ تهذیب التهذیب، ج۲، ص۲۹۷.
- ↑ در قدیم طعامی رقیق بوده که از آرد و روغن درست می‌شده است.
- ↑ تفسیر الثعلبی، ج۸، ص۴۲؛ اسباب النزول (واحدی)، ص۳۵۵؛ فضائل الصحابة، ج۲، ص۵۸۷.
- ↑ سنن الترمذی، ج۵، ص۶۹۹، ح۳۸۷۱ (هذا حدیث حسن صحیح) (البانی: صحیح).
- ↑ المستدرک علی الصحیحین (هذا حدیث صحیح الاسناد)، ج۳، ص۱۵۹؛ تفسیر الثعلبی، ج۸، ص۴۳؛ امتاع الاسماع، ج۵، ص۳۸۶.
- ↑ المسند، ج۲۸، ص۱۹۵، ش۱۶۹۸۸ (حدیث صحیح)؛ ج۲۱، ص۴۳۴، ش۱۴۰۴۰ (حدیث صحیح)؛ سنن الترمذی، ج۵، ص۳۵۱، ش۳۲۰۵؛ تاریخ الطبری، ج۱۱، ص۵۸۹؛ تفسیر الطبری، ج۲۰، ص۲۶۳؛ الدر المنثور، ج۶، ص۶۰۴، ۶۰۵ و ۶۰۷؛ تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، ج۶، ص۳۶۵؛ تفسیر البحر المحیط، ج۸، ص۴۷۹؛ تفسیر البغوی، ج۶، ص۳۵۰ و قال ابن حجر: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾ أكثر المفسرين على أنها نزلت في علي و فاطمة و الحسن و الحسين (الصواعق المحرقة: ۱۴۳ ط، مصر، وط، بیروت: ۲۲۰ الباب الحادی عشر، فی الآیات الواردة فیهم، الآیة الاولی).
- ↑ منهاج السنة النبویة، ج۵، ص۱۳ و اما حديث الكساء فهو صحيح.
- ↑ الصواعق المحرقة، ج۲، ص۴۲۱ كان هو المعتمد.
- ↑ جاودان، محمد علی، جانشین پیامبر، ص۲۹۲.