علم معصوم به قیامت و زمان و احوال آن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث علم معصوم است. مدخل مرتبط ندارد پرسش‌های مرتبط با این مدخل را ببینید

مقدمه

آیا علم به قیامت و زمان و احوال آن علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟

(پرسمان علم معصوم)

مهم‌‏ترین غیبی که گاهی از آن به عنوان غیب ویژه یاد می‏‌شود و علم به آن را مخصوص خدای سبحان دانسته‌اند، قیامت است. خبرهایی که ائمه اطهار(ع) از جزئیات قیامت و صحنه‌‏های آن داده‌اند، نشانه آگاهی داشتن آنان از جریان‏‌های آن محشر عظیم است. بنابراین، سؤال این است که آیا از زمان برپایی آن نیز آگاهی داشته‌اند یا خیر؟

ظاهر آیه عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا * إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ این است که خداوند علم آن را نیز به انسان کاملِ معصوم عطا کرده است؛ زیرا آیات پیشین درباره قیامت و زمان برپایی آن است. چند دلیل نیز بر این مدّعا می‏‌توان اقامه کرد:

1. انسان‏‌های کاملی همانند ائمه اطهار(ع) که در مقام نورانیت بیش از یک نور نیستند، از این جهت هرچه در عین مرتبه آنها یا پایین‌‏تر قرار دارد، مشهود آنان است؛
2. همه فرشتگان، در پیشگاه انسان کامل که در حضرت آدم(ع) تجلّی کرده بود، خاضع و ساجدند و انسان کامل، معلم آنهاست. بنابراین، هرچه در قلمرو تدبیر و مأموریت ملائکه قرار دارد از جمله قیامت، از حیطه علمی معلم آنها که مقام خاص انسان کامل است، خارج نخواهد بود.
3. امام صادق(ع) پس از سه بار سوگند، فرمود: «اگر من میان حضرت موسی(ع) و حضرت خضر(ع) می‏‌بودم، به آنها نشان می‌دادم که اعلم از آنها هستم و از چیزی خبر می‌دادم که آنها از آن آگاهی نداشتند؛ زیرا آنها به گذشته علم داشتند، اما از آینده و چیزهایی که تا برپایی قیامت خواهد آمد، آگاه نبودند، در حالی که ما چنین علمی را از رسول خدا به ارث برده‌ایم». با توجه به این گونه روایات می‌‏توان گفت: پایان یافتن دانش ائمه از حوادث آینده به معنای پایان یافتن دنیاست؛ زیرا با دو واژه إلی و حتی بیان کرده‌اند که هرچه پیش از برپایی قیامت رخ می‌‏دهد، می‌‏دانند. یعنی حتی آخرین حادثه پیش از وقوع قیامت از نظر زمان، مکان و سایر جزئیات برای آنان روشن است.
4. چون عترت طاهرین(ع) همتای قرآن حکیم‌اند و قرآن کریم حقایق فراوان غیبی را که ظرف قیام معاد از آن جمله است در باطن خود دارد، اگر امامان معصوم از آن حقایق عینی آگاه نباشند، لازم می‌آید که عترت طاهرین از قرآن کریم جدا شده باشند؛ زیرا برخی از معارف غیبی را قرآن در باطن خود دارد و عترت طاهرین فاقد آن هستند و این محذور قابل پذیرش نیست.

از انس نقل شده است که مردی عرب بر پیامبر(ص) وارد شد و در ضمن پرسش‏‌های خود گفت: قیامت کی برپا می‏‌شود؟ پیامبر اکرم(ص) فرمود: سؤال ‏شونده بیشتر از سؤال ‏کننده نمی‌‏داند. پس از آنکه رفت، رسول خدا(ص) فرمود: این مرد جبرئیل(ع) بود. این روایت بر عدم آگاهی رسول خدا از زمان برپایی قیامت دلالت نمی‌‏کند، بلکه معنایش طبق شواهد دیگر این است که: من علم استقلالی و بالفعل به آن ندارم و جز آنچه تا کنون به من داده شد، نمی‏‌دانم. شاهد سخن اینکه سؤال کننده، حضرت جبرئیل بود که از یک سو واسطه وحی برای رسول خدا(ص) است و از سوی دیگر مُطاع فرشتگان از جمله فرشتگان مأمور و مدبر قیامت است.

شاهد دیگر آنکه قرآن کریم از اموری به عنوان غیب نام برده و علم به آن را مخصوص خدا دانسته که از جمله آنها علم به زمان برپایی قیامت است. امام صادق(ع) از پدر بزرگوار خود نقل کرد: اینها اموری است که خداوند کسی را از آن آگاه نکرده است. اگرچه آگاهی از آینده، زمان و مکان مرگ، نزول باران و آنچه در ارحام مادران وجود دارد، از غیب شمرده شده است، لکن در روایات فراوانی ائمه(ع) از آینده خود و دیگران خبر داده‌اند؛ چنان که زمان و مکان مرگ خود و دیگران را مشخص کرده‌اند. بدین ترتیب باید اطلاق آیه و روایت را مقیّد کرد؛ لذا می‏‌توان گفت: علم به زمان برپایی قیامت نیز از اموری است که در صورت لزوم، در اختیار انسان کامل معصوم قرار می‌‏گیرد.

منابع

1. مکارم شیرازی، ناصر، يكصد و هشتاد پرسش و پاسخ